Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով՝

	նախագահող	Ռ. Հակոբյան
	զեկուցող	Ա. Բարսեղյան
		Ս. Անտոնյան
		Մ. Դրմեյան
		Գ. Հակոբյան
		Տ. ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
		Է. ՍԵԴՐԱԿՅԱՆ
		Ն. Տավարացյան

2021 թվականի հունիսի 11-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Մարետա Առաքելյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 07.12.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի  Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների ընդդեմ «Յունիբանկ» ՓԲԸ-ի (հետագայում՝ «Յունիբանկ» ԲԲԸ) (այսուհետ` Բանկ), Օվսաննա Առաքելյանի, ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի (այսուհետ` Կադաստր), երրորդ անձ «Կենտրոն» նոտարական տարածքի նոտար Նունե Սարգսյանի` սեփականության իրավունքը վերականգնելու, անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու և անվավերության հետևանքներ կիրառելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Գեղամ և Մարետա Առաքելյանները պահանջել են անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեի նկատմամբ կնքված անշարժ գույքի առուվաճառքի և հաջորդող հիփոթեքի թիվ 858 ԱՀ պայմանագիրը և կիրառել անվավերության հետևանքներ, այն է՝ անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ Օվսաննա Առաքելյանի անվամբ կատարված  գրանցումը և վերականգնել հայցվորների սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ:

Երևանի Աջափնյակ և Դավթաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ա. Մխիթարյան) 21.10.2014 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (դատավորներ` Հ. Ենոքյան, Ս. Միքայելյան, Ն. Բարսեղյան) 29.01.2015 թվականի որոշմամբ Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` Երևանի Աջափնյակ և Դավթաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 21.10.2014 թվականի վճիռը բեկանվել է, և գործն ուղարկվել է նոր քննության:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 27.11.2015 թվականի որոշմամբ Բանկի և Օվսաննա Առաքելյանի վճռաբեկ բողոքը բավարարվել է` ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29.01.2015 թվականի որոշումը բեկանվել է, և օրինական ուժ է տրվել Երևանի Աջափնյակ և Դավթաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 21.10.2014 թվականի վճռին:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 07.04.2017 թվականի որոշմամբ Մարետա Առաքելյանի վճռաբեկ բողոքը բավարարվել է` նոր հանգամանքի հիմքով վերանայվել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 27.11.2015 թվականի որոշումը և ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29.01.2015 թվականի որոշումը` գործը նոր քննության ուղարկելու մասին, թողնվել է օրինական ուժի մեջ:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Փիլոսյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 21.06.2018 թվականի վճռով հայցը մերժվել է: 

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 07.12.2018 թվականի որոշմամբ Մարետա Առաքելյանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է և Դատարանի 21.06.2018 թվականի որոշումը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Մարետա Առաքելյանը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Բանկը:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, փաստարկները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը  խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 10-րդ, 28-րդ, 61-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 135-րդ, 163-րդ, 172-րդ, 195-րդ, 201-րդ,  249-րդ, 250-րդ, 279-րդ, 281-րդ, 301-րդ, 302-րդ, 468-րդ, 470-րդ, 561-րդ և 563-րդ հոդվածները, 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ`Նախկին օրենսգիրք) 3-րդ, 10-րդ, 58-րդ, 59-րդ, 60-րդ և 191-րդ հոդվածները,

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է էական նշանակություն ունեցող այն հանգամանքը, որ բռնագանձման օրինականությունը կարող է վիճարկվել բռնագանձման ծանուցումը ստանալուց հետո երկամսյա ժամկետում, սակայն դրա համար առնվազն պետք է գրավառուից ստանալ բռնագանձման ծանուցում, որը, սակայն, Մարետա Առաքելյանին չի ուղարկվել, իսկ վերջինս ողջամտորեն չէր կարող ենթադրել, որ նման գործընթաց է սկսվել: Օրենսդիրը, «բռնագանձման օրինականություն» ասելով, ի նկատի ունի այն, որ պահպանվել են բռնագանձման համար օրենքով նախատեսված բոլոր նախադրյալները` գրավառուն պետք է գրավատուներից յուրաքանչյուրին հասցեագրի բռնագանձման ծանուցում, «սպասի երկու ամիս», որի ընթացքում գրավատուն իրավունք ունի վիճարկել բռնագանձման օրինականությունը կամ մարել վարկը, որից հետո միայն գրավառուն կարող է արտադատական կարգով իրացնել գրավի առարկան, եթե այդ ընթացքում գրավատուն չի մարել վարկը կամ չի վիճարկել բռնագանձման օրինականությունը: Տվյալ հանգամանքներից թեկուզև մեկի բացակայությունը բացառում է գրավառուի կողմից գրավի առարկայի արտադատական կարգով իրացման հնարավորությունը:

Սույն գործի նյութերում առկա չէ որևէ վերաբերելի և թույլատրելի ապացույց` Մարետա Առաքելյանին բռնագանձման ծանուցում հասցեագրված լինելու վերաբերյալ, իսկ Գեղամ Առաքելյանին ծանուցելու մասով փաստը մնացել է վիճելի: Վերաքննիչ դատարանի այն  հետևությունը, որ Մարետա Առաքելյանը գիտեր բռնագանձման գործընթացի մասին, հիմնված է անթույլատրելի և ոչ վերաբերելի ապացույցների վրա:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ հայցվորներին հայտնի չի եղել Բանկի աշխատակից Օվսաննա Առաքելյանի կողմից իրենց բնակարանի սեփականատեր դառնալու փաստը, այլապես նրանք, համաձայն չլինելով Բանկի կողմից արտադատական կարգով բնակարանի իրացման շուկայականից անհամեմատ ցածր գնին, կվիճարկեին այդ փաստը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 07.12.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը բավարարել:

2.1 Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները

Հայցվորները, փաստացի ծանուցված լինելով գրավի առարկայի արտադատական իրացման մասին, ոչ միայն հրաժարվել և չեն օգտվել իրենց` որպես գրավատուների, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ և 252-րդ հոդվածներով նախատեսված իրավունքներից, այլև տվել են իրենց համաձայնությունը գրավի առարկայի արտադատական իրացմանը, պարտավորության համապատասխան չափին և հայտնել են, որ որևէ պահանջ Բանկի նկատմամբ չունեն: Այսպիսով` հայցվորների գործողությունները Բանկի մոտ ստեղծել են հիմնավոր և կասկած չհարուցող ողջամիտ համոզմունք, որ հայցվորները, տեղյակ լինելով գրավով ապահովված պարտավորությունների խախտման, գրավի առարկայի արտադատական կարգով բռնագանձման մասին` հրաժարվում են իրենց վերոնշյալ իրավունքներից օգտվելուց և համաձայն են գույքի` դիմումի մեջ նշված պայմաններով իրացմանը:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Երևանի քաղաքային խորհրդի գործադիր կոմիտեի կողմից տրված թիվ || СЛ 353085 ամուսնության վկայականի ռուսերենից թարգմանության համաձայն` Գեղամ և Մարետա Առաքելյաններն ամուսիններ են  (հատոր 1-ին, գ.թ. 9)։

2) 20.07.2007 թվականի թիվ 068-23/ԱՀ  պայմանագրի համաձայն` Բանկի, Գոհար Կուջոյանի և Գեղամ Առաքելյանի միջև կնքվել է անշարժ գույքի առուվաճառքի և հիփոթեքի պայմանագիր, որով Բանկը Գեղամ Առաքելյանին տրամադրել է վարկ` Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տունը գնելու համար (հատոր 1-ին, գ.թ. 14-20):

3) «Կենտրոն» նոտարական գրասենյակի նոտար Աիդա Աբրահամյանի կողմից 20.07.2007 թվականին վավերացված համաձայնության համաձայն` Մարետա Առաքելյանը համաձայնել է, որ Գեղամ Առաքելյանը գրավադնի իրենց ամուսնության ընթացքում ձեռք բերած՝ Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տունը, վարկային պարտավորությունները չկատարելու դեպքում կհրաժարվի սեփականության և բնակատարածության օգտագործման իրավունքից, ինչպես նաև համաձայն է, որ գրավառուի պահանջները բավարարվեն գրավ դրված գույքի հաշվին` առանց դատարան դիմելու (հատոր 1-ին, գ.թ. 176)։

4) Կադաստրի կողմից 24.07.2007 թվականին տրված սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2356476 վկայականի համաձայն` Երևան քաղաքի Դավթաշեն համայնքի  Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տան նկատմամբ գրանցված է Գեղամ Առաքելյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 22)։

5) Կադաստրի կողմից 20․07.2007 թվականին տրված գրավի, հիփոթեքի վկայականի համաձայն` Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տան նկատմամբ գրանցված է Բանկի գրավի իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 23):

6) Բանկի և Գեղամ Առաքելյանի միջև 12.10.2009 թվականին կնքված անշարժ գույքի հաջորդող հիփոթեքի թիվ 270-23/ԱՀ պայմանագրի համաձայն` Բանկը Գեղամ Առաքելյանին տարեկան 24 տոկոս տոկոսադրույքով տրամադրել է 50.000 ԱՄՆ դոլար վարկ` մինչև 12.10.2011 թվականը մարելու պայմանով (հատոր 1-ին, գ.թ. 24-26):

7) «Կենտրոն» նոտարական գրասենյակի նոտար Նունե Սարգսյանի կողմից 12.10.2009 թվականին վավերացված համաձայնության համաձայն` Մարետա Առաքելյանը համաձայնվել է, որ Գեղամ Առաքելյանը գրավադնի իրենց ամուսնության ընթացքում ձեռք բերած` Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տունը, վարկային պարտավորությունները չկատարելու դեպքում կհրաժարվի սեփականության և բնակատարածության օգտագործման իրավունքից, ինչպես նաև համաձայն է, որ գրավառուի պահանջները բավարարվեն գրավ դրված գույքի հաշվին` առանց դատարան դիմելու (հատոր 1-ին, գ.թ. 175):

8) Բանկի կողմից 15.03.2011 թվականին Գեղամ Առաքելյանին ուղարկված և վերջինիս կողմից ստացված թիվ 269 և 270 բռնագանձման ծանուցումների համաձայն` Գեղամ Առաքելյանի կողմից 10-օրյա ժամկետում պարտավորությունները պատշաճ չկատարելու դեպքում Բանկը ծանուցումը հանձնելուց 2 ամիս հետո իրավունք ունի ուղղակի վաճառքի կամ հրապարակային սակարկությունների միջոցով իրացնելու իր օգտին գրավադրված ք․ Երևանի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի բնակելի տունը (հատոր 1-ին, գ.թ. 173-174):

9) Գեղամ Առաքելյանի կողմից 05.09.2012 թվականին Բանկին հասցեագրված դիմումի համաձայն` վերջինս համաձայնվել է, որ Բանկում գրավադրված Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի բնակելի տան նկատմամբ բռնագանձումը տարածվի առանց դատարան դիմելու, և Բանկի նկատմամբ առկա չէ որևէ գույքային կամ դրամական պահանջ արտադատական բռնագանձման և իրացման հետ կապված: Դիմումի բոլոր էջերը ստորագրված են նաև Մարետա Առաքելյանի կողմից  (հատոր 1-ին, գ.թ.  180-182):

10) 17.10.2012 թվականի թիվ 858/ԱՀ պայմանագրի համաձայն` Բանկի, Գեղամ Առաքելյանի և Օվսաննա Առաքելյանի միջև կնքվել է անշարժ գույքի առուվաճառքի և հաջորդող հիփոթեքի պայմանագիր, Բանկն Օվսաննա Առաքելյանին տրամադրել է վարկ` Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տունը գնելու համար (հատոր 1-ին, գ.թ. 27-34):

11) ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի կողմից 20.09.2013 թվականին տրված անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման վկայականի համաձայն` Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տան նկատմամբ գրանցված է Օվսաննա Առաքելյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 2-րդ, գ.թ. 35):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները. 

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի  1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական խնդրին` առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին գրավադրված գույքի համասեփականատիրոջը բռնագանձման ծանուցումը չուղարկելը կարո՞ղ է արդյոք հիմք հանդիսանալ գրավադրված գույքի արտադատական կարգով բռնագանձումն անվավեր ճանաչելու և անվավերության հետևանքներ կիրառելու համար:  

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գրավառուն իր պահանջի բավարարման նպատակով իրավունք ունի առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու այն, այդ թվում՝ գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին կամ գրավառուի նշած երրորդ անձին ի սեփականություն հանձնելու, եթե`

1) դա նախատեսված է գրավի պայմանագրով, կամ`

2) առկա է գրավառուի և գրավատուի միջև կնքված գրավոր համաձայնություն, իսկ եթե գրավի պայմանագիր կնքելու համար պահանջվել է երրորդ անձի համաձայնություն կամ թույլտվություն, ապա նաև վերջինիս գրավոր համաձայնությունը` առանց դատարանի վճռի գրավ դրված գույքի իրացման մասին:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում գրավառուն գրավոր՝ պատշաճ ձևով ծանուցում է գրավատուին առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին (բռնագանձման ծանուցում): Գրավատուն իրավունք ունի դատական կարգով վիճարկելու նույն հոդվածի համաձայն գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը, որի պարագայում դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը: Դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը, եթե գրավատուն կտրամադրի գրավի առարկայի արժեքին համարժեք ապահովում` գրավառուի հնարավոր վնասները հատուցելու համար:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին պատշաճ ձևով հանձնելուց հետո գրավառուն իրավունք ունի գրավի առարկան վերցնելու իր տիրապետման տակ (եթե շարժական գույք է), ինչպես նաև խելամիտ քայլեր ձեռնարկելու գրավի առարկան պահպանելու, սպասարկելու և դրա անվտանգությունն ապահովելու համար:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո գրավառուն նույն օրենսգրքի ուժով իրավունք ունի նույն օրենսգրքի 195 հոդվածի պահպանմամբ գրավատուի անունից իրացնելու գրավի առարկան ուղղակի վաճառքի կամ հրապարակային սակարկությունների միջոցով, եթե գրավատուն և գրավառուն գրավի առարկայի իրացման այլ կարգ չեն նախատեսել: Գրավառուն պարտավոր է գրավի առարկան իրացնել տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնով:

 ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 252-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պարտապանը կամ երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուն իրավունք ունի, մինչև գրավի առարկան վաճառելը, ցանկացած ժամանակ դադարեցնել դրա վրա բռնագանձումը և դրա իրացումը` կատարելով գրավով ապահովված պարտավորությունը կամ դրա այն մասը, որի կատարումը կետանցվել է: Այդ իրավունքը սահմանափակող համաձայնությունն առոչինչ է:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադարձել է վերոգրյալ նորմերի վերլուծությանը և արձանագրել, որ գրավառուի կողմից գրավատուին պատշաճ ձևով ծանուցելու (բռնագանձման ծանուցում) օրենսդրական պահանջն ինքնանպատակ չէ և հետապնդում է գրավատուի այլ իրավունքների իրականացման ապահովման նպատակ: Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է նաև, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 1-ին պարբերությամբ նախատեսված` առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին գրավատուի տեղեկանալու իրավունքը և գրավառուի տեղեկացնելու պարտականությունն ուղղակիորեն կապված են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով սահմանված գրավառուի իրավունքների ապահովման հետ: Այդ իրավունքներն ամբողջ ծավալով կարող են իրականացվել միայն այն դեպքում, երբ գրավատուին ընձեռված է առանց դատարան դիմելու գրավառուի կողմից գրավի առարկայի բռնագանձման մասին տեղեկանալու հնարավորություն։ Այդ իսկ պատճառով գրավի առարկայի բռնագանձման մասին գրավատուի իրազեկումը գրավառուի պարտականությունն է, որի չպահպանման դեպքում վերջինս չի կարող իրականացնել առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու իր իրավունքը (տե՛ս, Վարդան Պետրոսյանն ընդդեմ «Արարատ» նոտարական տարածքի նոտար Ալվարդ Հովհաննիսյանի թիվ ՎԴ3/0092/05/10 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.12.2010 թվականի որոշումը):

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, Մարետա Առաքելյանի դիմումի հիման վրա 19.07.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1294 որոշմամբ գնահատելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի սահմանադրականությունը, արձանագրել է, որ գրավադրված գույքի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելու իրավահարաբերություններում գույքի սեփականատիրոջ կամքի և համաձայնության արտահայտման վերաբերյալ հարկ է արձանագրել հետևյալը.

նախ` կնքելով գրավի պայմանագիրը՝ գրավատուն տալիս է իր համաձայնությունը գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում իրեն պատկանող գրավադրված գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի հնարավոր դադարման վերաբերյալ,  

երկրորդ` գրավատուն տալիս է իր համաձայնությունը գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում արտադատական կարգով գույքի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու հնարավորության վերաբերյալ: Ընդ որում, համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի  249-րդ հոդվածի` նման համաձայնությունը կարող է տրվել ինչպես գրավի պայմանագրով, այնպես էլ գրավատուի և գրավառուի միջև կնքված առանձին համաձայնությամբ,

երրորդ` գրավադրված գույքի վրա գրավառուի կողմից արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելուց առաջ գրավատուն հնարավորություն ունի կամ միջոցներ ձեռնարկել գրավով ապահովված պարտավորությունը կատարելու համար և դրանով կանխել գրավադրված գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի կորուստը, կամ դատական կարգով վիճարկել արտադատական կարգով բռնագանձման օրինականությունը: Վերոհիշյալ երեք հնարավոր իրավիճակներից առաջին երկուսում (որոնք կարող են համընկնել գրավի պայմանագրում արտադատական կարգով բռնագանձման պայման նախատեսվելու դեպքում) գրավադրվող գույքի սեփականատիրոջ կամարտահայտությունը դրսևորվում է ակտիվ գործողություններով` համապատասխան պայմանագիր կամ համաձայնագիր կնքելու միջոցով, և այդպիսի ակտիվ գործողությունների կատարումը պարտադիր պայման է: Երրորդում սեփականատիրոջ կամքը կարող է արտահայտվել պասիվ գործողությամբ, երբ տեղեկանալով գրավադրված գույքի արտադատական կարգով բռնագանձման մասին` նա չի ձեռնարկում արտադատական կարգով բռնագանձումը  կասեցնելուն ուղղված` օրենքով սահմանված որևէ գործողություն:

ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ վիճարկվող հոդվածի համատեքստում սեփականության իրավունքի պաշտպանությունը սերտորեն փոխկապակցված է դատական պաշտպանության իրավունքի հետ: Վերլուծելով վիճարկվող հոդվածի դրույթները` ՀՀ սահմանադրական դատարանն հարկ է համարել առանձնացնել գրավադրված գույքի նկատմամբ սեփականատիրոջ իրավունքների ապահովման հետևյալ իրավական երաշխիքները.

1. գրավատուի պատշաճ ծանուցումը գրավադրված գույքի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելու մասին (բռնագանձման ծանուցում),

2. արտադատական կարգով բռնագանձման օրինականության դատական վիճարկման հնարավորությունը,

3. գրավադրված գույքի նկատմամբ արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելը գրավառուի կողմից բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո,

4. գրավառուի կողմից գրավի առարկայի իրացումը տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնով:

Մյուս կողմից, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը սահմանում է գրավատուի մի շարք պարտականություններ, մասնավորապես` դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը, եթե գրավատուն կտրամադրի գրավի առարկայի արժեքին համարժեք ապահովում` գրավառուի հնարավոր վնասները հատուցելու համար:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը նշել է, որ գրավառուի կողմից գրավատուին պատշաճ ձևով ծանուցելու (բռնագանձման ծանուցում) օրենսդրական պահանջն ինքնանպատակ չէ և հետապնդում է գրավատուի նաև այլ իրավունքների իրականացման ապահովման նպատակ: Մասնավորապես, ծանուցման պահանջը կոչված է ապահովելու գրավատուի մեկ այլ` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 252-րդ հոդվածով սահմանված իրավունքը, որի համաձայն՝ «պարտապանը կամ երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուն իրավունք ունի, մինչև գրավի առարկան վաճառելը, ցանկացած ժամանակ դադարեցնել դրա վրա բռնագանձումը և դրա իրացումը` կատարելով գրավով ապահովված պարտավորությունը կամ դրա այն մասը, որի կատարումը կետանցվել է: Այդ իրավունքը սահմանափակող համաձայնությունն առոչինչ է»: Բացի դրանից, օրենսդրի կողմից գրավառուի` գրավատուին պատշաճ կարգով ծանուցելու պարտականության ամրագրումը նպատակ է հետապնդում երաշխավորելու գրավատուի դատական պաշտպանության իրավունքը:

Նույն որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանը գտել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ մասը պետք է կիրառվի վերոնշյալ նորմերով նախատեսված` գրավատուի իրավունքների ապահովման համատեքստում, հակառակ դեպքում` օրենսդրությամբ գրավատուին ընձեռնված`բռնագանձման օրինականությունը վիճարկելու կամ բռնագանձումը դադարեցնելու իրավունքների իրականացումն արդյունավետ չի լինի և չի բխի ՀՀ Սահմանադրության պահանջներից:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը նշել է, որ օրենսդիրը վիճարկվող նորմի 2-րդ մասի 2-րդ և 3-րդ պարբերություններում որպես պատշաճ ծանուցման հասցեատեր դիտարկում է ոչ թե գրավատուին, այլ պարտապանին: Ըստ վերոհիշյալ կարգավորման` գրավադրված գույքի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում կատարելու մասին գրավառուն պատշաճ ձևով ծանուցում է և գրավատուին, և պարտապանին, սակայն միայն պարտապանին ծանուցելուց երկու ամիս հետո նա օրենքի ուժով իրավունք է ստանում իրացնելու գրավի առարկան: Վիճարկվող հոդվածում տարբեր հասցեատերերի` գրավատուի կամ պարտապանի օրենսդրորեն ամրագրումը կարող էր և որևէ խնդիր չառաջացնել, եթե գրավատուն և պարտապանը միշտ հանդիսանար միևնույն անձը: Սակայն այլ է իրավիճակը, երբ պարտապանը և գրավատուն չեն համընկնում:

ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ ի տարբերություն գրավով ապահովված պարտավորության ծանուցելու դեպքի, երրորդ անձ գրավատուին ծանուցելու դեպքում բռնագանձման ծանուցումը վերջինիս հանձնելուց մեկ օր հետո գրավառուն ձեռք է բերում գրավի առարկան ուղղակի վաճառքի կամ հրապարակային սակարկությունների միջոցով իրացնելու իրավունք: Գրավի պայմանագրի կողմերը` գրավատուն և գրավառուն, որպես ՀՀ քաղաքացիաիրավական պարտավորության կողմեր` կոչվում են պարտապան և պարտատեր, այնուամենայնիվ, վիճարկվող հոդվածի տրամաբանությունից բխում է, որ պարտապանը հանդիսանում է գրավով ապահովված հիմնական պարտավորության կողմը: Այս առումով, օրենսդիրը հստակորեն և միանշանակ չի կարգավորել այն հարցերը, թե գրավատուին ինչ ժամկետում ծանուցելուց հետո գրավառուն կարող է իրացնել գրավի առարկան: Վիճարկվող հոդվածում որևէ խոսք չկա այն գրավատուի կամ գրավատուների մասին, որոնք պարտապան չեն հանդիսանում, ուստիև ՀՀ սահմանադրական դատարանը գտել է, որ նման կարգավորումները մի շարք խնդիրներ կարող են առաջացնել մարդու սեփականության հիմնարար իրավունքի երաշխավորման տեսանկյունից: Մասնավորապես` այդ անորոշության հետևանքով պարտապան չհանդիսացող գրավատուները պարտապան հանդիսացող գրավատուների համեմատ չեն օգտվում իրենց սեփականության հավասար պայմաններից: Գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարող կամ ոչ պատշաճ կատարող անբարեխիղճ պարտապան-գրավատուն պարտադիր կերպով ծանուցվում է բռնագանձման մասին, որից միայն երկու ամիս անց կարող է նրա գրավադրված գույքն իրացվել, իսկ պարտապան չհանդիսացող գրավատուին նման հնարավորություն կարող է չտրվել, քանի որ վիճարկվող դրույթում ամրագրված երկամսյա ժամկետն առնչվում է պարտապանին, այլ ոչ թե գրավատուներին: Բացի դրանից, նման կարգավորումը երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուին կարող է զրկել գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը դատական կարգով վիճարկելու հնարավորությունից, ինչպես նաև գործնականում կարող է խոչընդոտ հանդիսանալ նաև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 252-րդ հոդվածում ամրագրված իրավունքի իրականացման համար:  

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի բովանդակությանը, նշել է, որ այն նվիրված է գրավադրված գույքի վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու կարգին, ինչը հանդիսանում է գրավի պայմանագրի միջոցով սեփականատիրոջ` օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր հայեցողությամբ տնօրինելու իրավունքի իրականացման համար անհրաժեշտ ընթացակարգ: Սակայն նման ընթացակարգը պետք է լինի իրավաչափ, ինչպես նաև չխախտի օրենքի առջև բոլորի հավասարության սկզբունքը: Ինչպես վիճարկվող դրույթի, այնպես էլ իրավակիրառական պրակտիկայի  վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ օրենսդրական կարգավորման անորոշությունը հնարավորություն չի տալիս հստակ հասկանալու, թե պարտապան չհանդիսացող գրավատուն ինչ ընթացակարգային երաշխիքներից է օգտվում բռնագանձման ծանուցման առնչությամբ, ինչն էլ վիճարկվող կարգավորումները երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուի առնչությամբ դարձնում է ոչ արդյունավետ:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը գտել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին պարբերությունում «գրավատու» եզրույթի սահմանադրաիրավական բովանդակությունից բխում է, որ տվյալ իրավահարաբերություններում «գրավատու» եզրույթը վերաբերում է ոչ միայն պարտապան-գրավատուին, այլ նաև այդ հարաբերություններում հանդես եկող երրորդ անձ գրավատուին: Միաժամանակ նույն հոդվածի 2-րդ և 3-րդ պարբերություններում «պարտապան» եզրույթի սահմանադրաիրավական բովանդակությունից հետևում է, որ այն վերաբերում է ոչ միայն պարտապան-գրավատուին, այլ նաև տվյալ իրավահարաբերություններում հանդես եկող երրորդ անձ գրավատուին: 

Ամփոփելով` ՀՀ սահմանադրական դատարանը նշել է, որ «Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո» ձևակերպման բովանդակային ծավալում այլ գրավատուներին չներառելով` օրենսդիրն երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուի համար հստակ ու միանշանակ չի երաշխավորում այդ երկամսյա ժամկետը, ինչը խախտում է օրենքի առջև բոլորի հավասարության սկզբունքը: Այս ամենի արդյունքում երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուն կարող է զրկվել ոչ միայն գրավադրված գույքի բռնագանձումը և դրա իրացումը դադարեցնելու իր իրավունքից` կատարելով գրավով ապահովված պարտավորությունը կամ դրա մի մասը, որի կատարումը կետանցվել է, այլ` նաև բռնագանձման օրինականությունը վիճարկելու իրավունքից:

 ՀՀ սահմանադրական դատարանի նշված որոշման լույսի ներքո վերլուծելով իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ, 252-րդ հոդվածների իրավակարգավորումները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գրավադրված գույքի վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելիս, այն դեպքերում, երբ գրավատուն կամ գրավատուները նաև պարտապաններ չեն, գրավի պայմանագրի միջոցով սեփականատիրոջ` օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր հայեցողությամբ տնօրինելու իրավունքի պատշաճ իրականացման համար գրավառուի համար ծագում է պարտականություն բռնագանձման ծանուցումն ուղարկել բոլոր սեփականատերերին: ՀՀ սահմանադրական դատարանի վերոնշյալ որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումից ուղղակիորեն բխում է, որ օրենսդրական ոչ հստակ և անորոշ ձևակերպումները հաղթահարելու և երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուների սեփականության իրավունքի իրացման համար երաշխիքներ ապահովելու հնարավորությունը կարող է իրացվել, եթե գրավառուի վրա դրվի պարտականություն` պարտադիր կերպով բռնագանձման ծանուցումն ուղարկելու  գրավադրված գույքի բոլոր սեփականատերերին, որպեսզի գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու դեպքում պարտապան չհանդիսացող մյուս գրավատուները նույնպես հնարավորություն ունենան օգտվելու վիճարկվող դրույթում ամրագրված` երկամսյա ժամկետից օգտվելու իրավունքից, ինչպես նաև չզրկվեն  գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը դատական կարգով վիճարկելու հնարավորությունից:

Վճռաբեկ դատարանը հատուկ կարևորում և ընդգծում է, որ գրավատուի կողմից առանց դատարան դիմելու գրավառուի կողմից գրավի առարկայի բռնագանձման մասին ծանուցվելն  ինքնանպատակ չէ և կոչված է ապահովել ոչ թե բռնագանձման ծանուցումը հանձնելու ֆորմալ պահանջի իրականացումը, այլ այն ըստ էության ազդարարում է բռանգանձման գործընթաց սկսելու մասին և հետապնդում է որոշակի իրավաչափ նպատակ` ապահովելու գրավատուի հետևյալ իրավունքների իրացման հնարավորություն, այն է`

1. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 252-րդ հոդվածով սահմանված մինչև գրավի առարկան վաճառելը, ցանկացած ժամանակ դրա վրա բռնագանձումը և դրա իրացումը դադարեցնելու իրավունքը` կատարելով գրավով ապահովված պարտավորությունը կամ դրա այն մասը, որի կատարումը կետանցվել է, և

2. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածով սահմանված դատական պաշտպանության իրավունքը, որի համաձայն` գրավատուն իրավունք ունի դատական կարգով վիճարկելու գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը, որի պարագայում դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը: 

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Գործի նոր քննության ընթացքում Դատարանը հայցը մերժելիս պատճառաբանել է, որ հիմք ընդունելով Գեղամ Առաքելյանին 15.03.2011 թվականի թիվ 269 և 270 բռնագանձման ծանուցումները, որոնց վրա առկա «ստացա օրինակը «ստորագրություն» Գեղամ Առաքելյան», հաստատված է համարում, որ Գեղամ Առաքելյանը ծանուցվել է, ուստի նաև տեղեկացվել է առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու մասին, քանի որ համաձայն փորձագիտական եզրակացության՝ բռնագանձման ծանուցումը անձամբ ստացել է Գեղամ Առաքելյանը, իսկ ստորագրությունը վերջինիս կողմից արված չլինելու վերաբերյալ փորձագետի կատեգորիկ եզրահանգումը բացակայում է: Ինչ վերաբերում է Մարետա Առաքելյանին, ապա դատարանը հաշվի առնելով վերջինիս կողմից Բանկի վարչության նախագահ Վ. Աթայանին հասցեագրված 05.09.2012 թվականի դիմումի յուրաքանչյուր էջը ստորագրելու հանգամանքը, որում շարադրված են Գեղամ Առաքելյանի պարտավորությունների ծագման հիմք հանդիսացող պայմանագրերը, դրանց չկատարման փաստը, չկատարված պարտավորությունների չափը, գրավադրված գույքերի, այդ թվում` վեճի առարկա բնակարանի շուկայական և լիկվիդացիոն արժեքները, համաձայնություն դրանց վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու մասին, ինչպես նաև թիվ ԵԱԴԴ/1150/02/09 քաղաքացիական գործով հրավիրված 25.09.2015 թվականի դատական նիստին մասնակցելու, դատական նիստում գրավադրված Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելու նպատակով կիրառված հայցի ապահովումը վերացնելու վերաբերյալ դիրքորոշում հայտնելու հանգամանքը, որից ուղղակի հետևում է, որ վերջինս տեղեկացված է արտադատական կարգով գրավադրված գույքի վրա բռնագանձում տարածելու մասին և չի առարկում, հաստատված է համարում, որ Մարետա Առաքելյանը տեղեկացված է եղել  20.07.2007 և 12.10.2009 թվականներին կնքված վարկային պայմանագրերով Գեղամ Առաքելյանի ստանձնած պարտավորությունների կատարումն ապահովող գրավի առարկայի վրա առանց դատարան դիմելու Բանկի կողմից բռնագանձում տարածելու վերաբերյալ, ուստի և նրանց համար երաշխավորվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի  249-րդ և 252-րդ հոդվածներով սահմանված իրավունքների իրացման հնարավորությունը:

Վերաքննիչ դատարանը մերժել է վերաքննիչ բողոքը և վճիռը թողնելով օրինական ուժի մեջ` վերահաստատել է Դատարանի պատճառաբանությունները:

Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանը, սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությանը, արձանագրում է հետևյալը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող՝ 04.10.2005 թվականի խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածով սահմանված էր գրավ դրված գույքի վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու կարգը, որը որպես ժամկետային սահմանափակում նախատեսում էր միայն բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո գրավի առարկան իրացնելու գրավառուի իրավունքը:

Նշված իրավակարգավորումը ՀՀ սահմանադրական դատարանի վերոնշյալ որոշման իրավական դիրքորոշման լույսի ներքո վերլուծելով` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ամեն դեպքում գրավառուն, գրավի առարկա գույքի վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու ժամանակ, կրում է պարտականություն ծանուցում ուղարկելու ոչ միայն պարտապանին, այլ նաև մյուս գրավատու-սեփականատերերին: Վերոնշյալ իրավակարգավորումը հատկապես կարևորվում է այն պարագայում, երբ պարտապանը և գրավի առարկա գույքի սեփականատերը նույն անձը չեն: Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ բռնագանձման ծանուցումն ուղարկելու գրավառուի պարտականությունը միտված է պաշտպանելու գրավադրված գույքի մյուս սեփականատերերի սեփականության իրավունքը:

Սույն գործի փաստերը համադրելով վերոգրյալ իրավակարգավորումների հետ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Բանկը, գրավադրված Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի բնակելի տան նկատմամբ առանց դատարան դիմելու բռնագանձման իրավունքն իրացնելիս չի պահպանել գրավադրված գույքի մյուս սեփականատիրոջը ծանուցելու իր պարտականությունը` բռնագանձման ծանուցումը չի ուղարկել Մարետա Առաքելյանին:

Ինչ վերաբերում է ստորադաս ատյանների այն պատճառաբանություններին, որ Մարետա Առաքելյանը տեղեկացված էր գույքն արտադատական կարգով իրացնելու վերաբերյալ, քանի որ ստորագրել էր Գեղամ Առաքելյանի` Բանկի վարչության նախագահ Վ. Աթայանին հասցեագրված 05.09.2012 թվականի դիմումի յուրաքանչյուր էջի վրա, որում շարադրված են Գեղամ Առաքելյանի պարտավորությունների ծագման հիմք հանդիսացող պայմանագրերը, դրանց չկատարման փաստը, չկատարված պարտավորությունների չափը, գրավադրված գույքերի, այդ թվում` վեճի առարկա բնակարանի շուկայական և լիկվիդացիոն արժեքները, համաձայնություն դրանց վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու մասին, ինչպես նաև մեկ այլ՝ թիվ ԵԱԴԴ/1150/02/09 քաղաքացիական գործով հրավիրված 25.09.2015 թվականի դատական նիստին մասնակցելու, դատական նիստում գրավադրված՝ Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելու նպատակով կիրառված հայցի ապահովումը վերացնելու վերաբերյալ դիրքորոշում հայտնելու հանգամանքը, ապա Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ դիմումի բովանդակությունից չի բխում, որ Մարետա Առաքելյանը տեղեկացվել է բռնագանձման գործընթաց սկսելու մասին: Ավելին, այն տրվել է Բանկի կողմից Գեղամ Առաքելյանին ուղղված բռնագանձման ծանուցումն ուղարկելուց շուրջ մեկ տարի անց և ելնելով դիմումի բովանդակությունից՝ կարող է դիտարկվել նաև որպես համաձայնություն՝ գույքն արտադատական կարգով իրացնելու վերաբերյալ, որը նախկինում նույնպես տրվել էր Մարետա Առաքելյանի կողմից:  Մինչդեռ նորմի պահանջն է իրազեկել գրավատուին բռնագանձման գործընթաց սկսելու վերաբերյալ:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերոնշյալ դիմումով և դիրքորոշմամբ չի հաստատվում սույն գործի լուծման համար առանցքային նշանակություն ունեցող այն փաստը, որ Բանկի կողմից իրականացվել է գրավադրված գույքի մյուս` պարտապան չհանդիսացող գրավատուին, բռնագանձման ծանուցումն ուղարկած լինելու պարտականությունը: Ինչը նշանակում է, որ գրավադրված գույքի սեփականատերը զրկվել է նաև երկամսյա ժամկետում գույքի վրա բռնագանձումը դադարեցնելու, դրա իրացումը կասեցնելու հնարավորությունից: Այսինքն` գրավառուի նման վարքագծով սահմանափակվում են մյուս գրավատուների սեփականության իրավունքն արդյունավետ  պաշտպանելու երաշխիքները:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ խախտվել է Մարետա Առաքելյանի՝ օրենսդրությամբ ուղղակիորեն սահմանված` գրավատուին ընձեռնված բռնագանձման օրինականությունը վիճարկելու կամ բռնագանձումը դադարեցնելու իրավունքների արդյունավետ իրականացման հնարավորությունը:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերոգրյալ փաստական հանգամանքները վկայում են այն մասին, որ Բանկը չի կատարել իր վրա դրված պարտականությունը` բռնագանձման ծանուցումը չի ուղարկել Մարետա Առաքելյանին,  իսկ ստորադաս ատյանների` Մարետա Առաքելյանի գույքն արտադատական կարգով իրացնելու վերաբերյալ տեղեկացված լինելու վերաբերյալ վերոշարադրյալ եզրահանգումները հիմնավոր չեն և չեն բխում սույն գործի փաստերից:

Ելնելով վերոգրյալից` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, օրինական ուժի մեջ թողնելով Դատարանի վճիռը, եկել է սխալ եզրահանգման, հետևաբար Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների պահանջը` սեփականության իրավունքը վերականգնելու, անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու և անվավերության հետևանքներ կիրառելու պահանջի մասին ենթակա է բավարարման սույն որոշմամբ նշված պատճառաբանություններով:

Վերոնշյալ պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 102-րդ հոդվածի 1-ին մասի  համաձայն` պետական տուրքի գանձման օբյեկտները, պետական տուրքի չափը և վճարման կարգը սահմանվում են <<Պետական տուրքի մասին>> Հայաստանի Հանրապետության օրենքով:

 Նույն հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն` եթե հիմնական պահանջից բացի, ներկայացված են ածանցյալ պահանջներ, որոնք հիմնական պահանջի բավարարման դեպքում ենթակա են անվերապահ բավարարման, ապա ածանցյալ պահանջների համար պետական տուրք չի գանձվում:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` գործին մասնակցող անձը, որի դեմ կայացվել է եզրափակիչ դատական ակտ, կրում է Հայաստանի Հանրապետության կողմից վկաներին, փորձագետներին, մասնագետներին և թարգմանիչներին վճարված գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև դատարանի և գործին մասնակցող անձանց կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունն այնքանով, որքանով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են նույն գլխի կանոններին համապատասխան: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` բողոքարկված դատական ակտը բեկանելու և փոփոխելու դեպքում վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարանը եզրափակիչ դատական ակտով գործին մասնակցող անձանց միջև վերաբաշխում է դատական ծախսերը` նույն գլխի կանոնների համաձայն:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործը ստորադաս ատյաններում քննվել է 17.06.1998 թվականին ընդունված ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի գործողության ժամանակահատվածում, հետևաբար հաշվի առնելով գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի եզրափակիչ և անցումային դրույթների իրավակարգավորումները, մասնավորապես` նույն օրենսգրքի 439-րդ հոդվածի 3-րդ մասի բովանդակությունը, մասնավորապես` բացի վճռաբեկ բողոքի ընդունելության հարցից, դատավարության այս ինստիտուտին առնչվող որևէ այլ հարցի կապակցությամբ կիրառելի դատավարական օրենսդրության վերաբերյալ գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը հատուկ վերապահում չունի, ինչից հետևում է, որ արդեն գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի դրույթներով վարույթ ընդունված վճռաբեկ բողոքի քննությունը և լուծումն իրականացվում է գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի վերաբերելի կարգավորումների լույսի ներքո: Ըստ այդմ, գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքն առանձնահատուկ կարգավորել է այն դեպքը, երբ հիմնական պահանջից բացի, ներկայացված են նաև ածանցյալ պահանջներ` սահմանելով, որ եթե հիմնական պահանջի բավարարման դեպքում ենթակա են անվերապահ բավարարման նաև ածանցյալ պահանջները, ապա վերջիններիս համար պետական տուրք չի գանձվում:

Ելնելով վերոգրյալից Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով ներկայացվել են մեկ հիմնական և երկու ածանցյալ պահանջներ, որի պարագայում նախկին օրենսդրության կարգավորումներով պետական տուրքն անհրաժեշտ էր վճարել երեք պահանջների համար, մինչդեռ գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի  102-րդ հոդվածի 8-րդ մասով սահմանված կարգով է պետական տուրքը նախատեսված է մեկ հիմնական պահանջի համար, իսկ ածանցյալ երկու պահանջների համար պետական տուրք պետք չէ գանձել:

Բացի այդ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով Կադաստրը որպես գործին մասնակցող անձ` հանդես է գալիս որպես պատասխանող, սակայն վերջինիս ուղղված է ոչ թե հիմնական և ածանցյալ պահանջ, այն է` անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Դավթաշեն համայնքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ  Օվսաննա Առաքելյանի անվամբ կատարված  սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը, և քանի որ ածանցյալ պահանջի համար պետական տուրք չի գանձվում, ուստի տվյալ դեպքում Կադաստրը չի կարող կրել դատական ծախս:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 103-րդ հոդվածի համաձայն`

1. Վճարված պետական տուրքի վերադարձման հիմքերը և կարգը սահմանվում են <<Պետական տուրքի մասին>> Հայաստանի Հանրապետության օրենքով:

2. Վճարված պետական տուրքի վերադարձման հիմքերի առկայության դեպքում դատարանը պարտավոր է դատական ակտում նշել պետական տուրքը լրիվ կամ մասնակի վերադարձնելու հիմք հանդիսացող հանգամանքները(…):

 <<Պետական տուրքի մասին>> Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 38-րդ հոդվածի <<ա>> կետի համաձայն` պետական տուրքը ենթակա է վերադարձման մասնակի կամ լրիվ` եթե պետական տուրքը վճարվել է ավելի, քան պահանջվում է գործող օրենսդրությամբ:.

Նկատի ունենալով վերոգրյալը և այն, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը՝ բեկանման և փոփոխման, որի արդյունքում հայցը ենթակա է բավարարման, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը՝

- Բանկից և Օվսաննա Առաքելյանից համապարտության կարգով հօգուտ Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների ենթակա է բռնագանձման 12.000 ՀՀ դրամ` որպես հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված և նախապես վճարված պետական տուրքի հատուցման գումար:

- Բանկից և Օվսաննա Առաքելյանից համապարտության կարգով հօգուտ Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների ենթակա է բռնագանձման 30.000 ՀՀ դրամ` որպես առաջին անգամ վերաքննիչ բողոք ներկայացնելու համար սահմանված և նախապես վճարված պետական տուրքի հատուցման գումար:

- Բանկից և Օվսաննա Առաքելյանից համապարտության կարգով հօգուտ Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների ենթակա է բռնագանձման 20.000 ՀՀ դրամ` որպես երկրորդ անգամ վերաքննիչ բողոք ներկայացնելու համար սահմանված և նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

- Բանկից և Օվսաննա Առաքելյանից համապարտության կարգով հօգուտ Մարետա Առաքելյանի ենթակա է բռնագանձման 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու համար սահմանված և նախապես վճարված պետական տուրքի գումար: Իսկ Մարետա Առաքելյանի կողմից ավել վճարված պետական տուրքի գումարը, այն է` վճռաբեկ բողոքի համար` 40.000 ՀՀ դրամը ենթակա է վերադարձման:

 Բանկից և Օվսաննա Առաքելյանից համապարտության կարգով հօգուտ ՀՀ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի ենթակա է բռնագանձման նաև 26.460 ՀՀ դրամ՝ որպես փորձաքննության համար կատարված դատական ծախս։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 07.12.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել. անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեի նկատմամբ կնքված անշարժ գույքի առուվաճառքի և հաջորդող հիփոթեքի թիվ 858 ԱՀ պայմանագիրը և կիրառել անվավերության հետևանքներ, այն է՝ անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ  թաղամասի  թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ Օվսաննա Առաքելյանի անվամբ կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը և վերականգնել Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ:

2. «Յունիբանկ» ԲԲԸ-ից և Օվսաննա Առաքելյանից համապարտության կարգով հօգուտ Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների բռնագանձել 12.000 ՀՀ դրամ` որպես հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված և նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

  «Յունիբանկ» ԲԲԸ-ից և Օվսաննա Առաքելյանից համապարտության կարգով հօգուտ Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների բռնագանձել 30.000 ՀՀ դրամ` որպես առաջին անգամ վերաքննիչ բողոք ներկայացնելու համար սահմանված և նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

 «Յունիբանկ» ԲԲԸ-ից և Օվսաննա Առաքելյանից համապարտության կարգով հօգուտ Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների բռնագանձել 20.000 ՀՀ դրամ` որպես երկրորդ անգամ վերաքննիչ բողոք ներկայացնելու համար սահմանված և նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

«Յունիբանկ» ԲԲԸ-ից և Օվսաննա Առաքելյանից համապարտության կարգով հօգուտ Մարետա Առաքելյանի բռնագանձել 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու համար սահմանված և նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

Վերադարձնել Մարետա Առաքելյանին 40.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու համար սահմանված և նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

«Յունիբանկ» ԲԲԸ-ից և Օվսաննա Առաքելյանից համապարտության կարգով հօգուտ ՀՀ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի բռնագանձել 26.460 ՀՀ դրամ՝ որպես փորձաքննության համար կատարված դատական ծախս։

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող	Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող	Ա. Բարսեղյան
	Ս. Անտոնյան
	Մ. Դրմեյան
	Գ. Հակոբյան
	Տ. ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
	Է. ՍԵԴՐԱԿՅԱՆ
	Ն. Տավարացյան

Հատուկ կարծիք

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի կողմից թիվ ԵԱԴԴ/0529/02/13 քաղաքացիական գործով 11.06.2021 թվականին կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ 

11.06.2021 թվական

 Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2021 թվականի հունիսի 11-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով Մարետա Առաքելյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 03.08.2018 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների հայցի ընդդեմ «Յունիբանկ» ՓԲԸ-ի (հետագայում՝ «Յունիբանկ» ԲԲԸ) (այսուհետ` Բանկ), Օվսաննա Առաքելյանի, ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի (այսուհետ` Կադաստր), երրորդ անձ «Կենտրոն» նոտարական տարածքի նոտար Նունե Սարգսյանի` սեփականության իրավունքը վերականգնելու, անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու և անվավերության հետևանքներ կիրառելու պահանջների մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 07.12.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել. անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեի նկատմամբ կնքված անշարժ գույքի առուվաճառքի և հաջորդող հիփոթեքի թիվ 858 ԱՀ պայմանագիրն ու կիրառել անվավերության հետևանքներ, այն է՝ անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ Օվսաննա Առաքելյանի անվամբ կատարված  սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը և վերականգնել Գեղամ ու Մարետա Առաքելյանների սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Գ. Հակոբյանս և Ռ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքն այդ մասերի վերաբերյալ:

1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.

«Դիմելով դատարան` Գեղամ և Մարետա Առաքելյանները պահանջել են անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեի նկատմամբ կնքված անշարժ գույքի առուվաճառքի և հաջորդող հիփոթեքի թիվ 858 ԱՀ պայմանագիրը և կիրառել անվավերության հետևանքներ, այն է՝ անվավեր ճանաչել Երևանի քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ Օվսաննա Առաքելյանի անվամբ կատարված գրանցումը և վերականգնել հայցվորների սեփականության իրավունքը Երևանի քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ:

Երևանի Աջափնյակ և Դավթաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ա. Մխիթարյան) 21.10.2014 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (դատավորներ` Հ. Ենոքյան, Ս. Միքայելյան, Ն. Բարսեղյան) 29.01.2015 թվականի որոշմամբ Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` Երևանի Աջափնյակ և Դավթաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 21.10.2014 թվականի վճիռը բեկանվել է, և գործն ուղարկվել է նոր քննության:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 27.11.2015 թվականի որոշմամբ Բանկի և Օվսաննա Առաքելյանի վճռաբեկ բողոքը բավարարվել է` ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29.01.2015 թվականի որոշումը բեկանվել է, և օրինական ուժ է տրվել Երևանի Աջափնյակ և Դավթաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 21.10.2014 թվականի վճռին:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 07.04.2017 թվականի որոշմամբ Մարետա Առաքելյանի վճռաբեկ բողոքը բավարարվել է` նոր հանգամանքի հիմքով վերանայվել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 27.11.2015 թվականի որոշումը և ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29.01.2015 թվականի որոշումը` գործը նոր քննության ուղարկելու մասին, թողնվել է օրինական ուժի մեջ:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Փիլոսյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 21.06.2018 թվականի վճռով հայցը մերժվել է: 

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 07.12.2018 թվականի որոշմամբ Մարետա Առաքելյանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է և Դատարանի 21.06.2018 թվականի որոշումը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Մարետա Առաքելյանը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Բանկը»։

2. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի հիմքեր, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.

«Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը  խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 10-րդ, 28-րդ, 61-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 135-րդ, 163-րդ, 172-րդ, 195-րդ, 201-րդ, 249-րդ, 250-րդ, 279-րդ, 281-րդ, 301-րդ, 302-րդ, 468-րդ, 470-րդ, 561-րդ և 563-րդ հոդվածները, 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ`Նախկին օրենսգիրք) 3-րդ, 10-րդ, 58-րդ, 59-րդ, 60-րդ և 191-րդ հոդվածները,

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է էական նշանակություն ունեցող այն հանգամանքը, որ բռնագանձման օրինականությունը կարող է վիճարկվել բռնագանձման ծանուցումը ստանալուց հետո երկամսյա ժամկետում, սակայն դրա համար առնվազն պետք է գրավառուից ստանալ բռնագանձման ծանուցում, որը, սակայն, Մարետա Առաքելյանին չի ուղարկվել, իսկ վերջինս ողջամտորեն չէր կարող ենթադրել, որ նման գործընթաց է սկսվել: Օրենսդիրը, «բռնագանձման օրինականություն» ասելով, ի նկատի ունի այն, որ պահպանվել են բռնագանձման համար օրենքով նախատեսված բոլոր նախադրյալները` գրավառուն պետք է գրավատուներից յուրաքանչյուրին հասցեագրի բռնագանձման ծանուցում, «սպասի երկու ամիս», որի ընթացքում գրավատուն իրավունք ունի վիճարկել բռնագանձման օրինականությունը կամ մարել վարկը, որից հետո միայն գրավառուն կարող է արտադատական կարգով իրացնել գրավի առարկան, եթե այդ ընթացքում գրավատուն չի մարել վարկը կամ չի վիճարկել բռնագանձման օրինականությունը: Տվյալ հանգամանքներից թեկուզև մեկի բացակայությունը բացառում է գրավառուի կողմից գրավի առարկայի արտադատական կարգով իրացման հնարավորությունը:

Սույն գործի նյութերում առկա չէ որևէ վերաբերելի և թույլատրելի ապացույց` Մարետա Առաքելյանին բռնագանձման ծանուցում հասցեագրված լինելու վերաբերյալ, իսկ Գեղամ Առաքելյանին ծանուցելու մասով փաստը մնացել է վիճելի: Վերաքննիչ դատարանի այն  հետևությունը, որ Մարետա Առաքելյանը գիտեր բռնագանձման գործընթացի մասին, հիմնված է անթույլատրելի և ոչ վերաբերելի ապացույցների վրա:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ հայցվորներին հայտնի չի եղել Բանկի աշխատակից Օվսաննա Առաքելյանի կողմից իրենց բնակարանի սեփականատեր դառնալու փաստը, այլապես նրանք, համաձայն չլինելով Բանկի կողմից արտադատական կարգով բնակարանի իրացման շուկայականից անհամեմատ ցածր գնին, կվիճարկեին այդ փաստը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 07.12.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը բավարարել»:

2.1 Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումներ նշել է հետևյալը.

«Հայցվորները, փաստացի ծանուցված լինելով գրավի առարկայի արտադատական իրացման մասին, ոչ միայն հրաժարվել և չեն օգտվել իրենց` որպես գրավատուների, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ և 252-րդ հոդվածներով նախատեսված իրավունքներից, այլև տվել են իրենց համաձայնությունը գրավի առարկայի արտադատական իրացմանը, պարտավորության համապատասխան չափին և հայտնել են, որ որևէ պահանջ Բանկի նկատմամբ չունեն: Այսպիսով` հայցվորների գործողությունները Բանկի մոտ ստեղծել են հիմնավոր և կասկած չհարուցող ողջամիտ համոզմունք, որ հայցվորները, տեղյակ լինելով գրավով ապահովված պարտավորությունների խախտման, գրավի առարկայի արտադատական կարգով բռնագանձման մասին` հրաժարվում են իրենց վերոնշյալ իրավունքներից օգտվելուց և համաձայն են գույքի` դիմումի մեջ նշված պայմաններով իրացմանը»:

3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստ նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Երևանի քաղաքային խորհրդի գործադիր կոմիտեի կողմից տրված թիվ || СЛ 353085 ամուսնության վկայականի ռուսերենից թարգմանության համաձայն` Գեղամ և Մարետա Առաքելյաններն ամուսիններ են  (հատոր 1-ին, գ.թ. 9)։

2) 20.07.2007 թվականի թիվ 068-23/ԱՀ  պայմանագրի համաձայն` Բանկի, Գոհար Կուջոյանի և Գեղամ Առաքելյանի միջև կնքվել է անշարժ գույքի առուվաճառքի և հիփոթեքի պայմանագիր, որով Բանկը Գեղամ Առաքելյանին տրամադրել է վարկ` Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տունը գնելու համար (հատոր 1-ին, գ.թ. 14-20):

3) «Կենտրոն» նոտարական գրասենյակի նոտար Աիդա Աբրահամյանի կողմից 20.07.2007 թվականին վավերացված համաձայնության համաձայն` Մարետա Առաքելյանը համաձայնել է, որ Գեղամ Առաքելյանը գրավադնի իրենց ամուսնության ընթացքում ձեռք բերած՝ Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տունը, վարկային պարտավորությունները չկատարելու դեպքում կհրաժարվի սեփականության և բնակատարածության օգտագործման իրավունքից, ինչպես նաև համաձայն է, որ գրավառուի պահանջները բավարարվեն գրավ դրված գույքի հաշվին` առանց դատարան դիմելու (հատոր 1-ին, գ.թ. 176)։

4) Կադաստրի կողմից 24.07.2007 թվականին տրված սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2356476 վկայականի համաձայն` Երևան քաղաքի Դավթաշեն համայնքի  Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տան նկատմամբ գրանցված է Գեղամ Առաքելյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 22)։

5) Կադաստրի կողմից 20․07.2007 թվականին տրված գրավի, հիփոթեքի վկայականի համաձայն` Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տան նկատմամբ գրանցված է Բանկի գրավի իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 23):

6) Բանկի և Գեղամ Առաքելյանի միջև 12.10.2009 թվականին կնքված անշարժ գույքի հաջորդող հիփոթեքի թիվ 270-23/ԱՀ պայմանագրի համաձայն` Բանկը Գեղամ Առաքելյանին տարեկան 24 տոկոս տոկոսադրույքով տրամադրել է 50.000 ԱՄՆ դոլար վարկ` մինչև 12.10.2011 թվականը մարելու պայմանով (հատոր 1-ին, գ.թ. 24-26):

7) «Կենտրոն» նոտարական գրասենյակի նոտար Նունե Սարգսյանի կողմից 12.10.2009 թվականին վավերացված համաձայնության համաձայն` Մարետա Առաքելյանը համաձայնվել է, որ Գեղամ Առաքելյանը գրավադնի իրենց ամուսնության ընթացքում ձեռք բերած` Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տունը, վարկային պարտավորությունները չկատարելու դեպքում կհրաժարվի սեփականության և բնակատարածության օգտագործման իրավունքից, ինչպես նաև համաձայն է, որ գրավառուի պահանջները բավարարվեն գրավ դրված գույքի հաշվին` առանց դատարան դիմելու (հատոր 1-ին, գ.թ. 175):

8) Բանկի կողմից 15.03.2011 թվականին Գեղամ Առաքելյանին ուղարկված և վերջինիս կողմից ստացված թիվ 269 և 270 բռնագանձման ծանուցումների համաձայն` Գեղամ Առաքելյանի կողմից 10-օրյա ժամկետում պարտավորությունները պատշաճ չկատարելու դեպքում Բանկը ծանուցումը հանձնելուց 2 ամիս հետո իրավունք ունի ուղղակի վաճառքի կամ հրապարակային սակարկությունների միջոցով իրացնելու իր օգտին գրավադրված ք․ Երևանի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի բնակելի տունը (հատոր 1-ին, գ.թ. 173-174):

9) Գեղամ Առաքելյանի կողմից 05.09.2012 թվականին Բանկին հասցեագրված դիմումի համաձայն` վերջինս համաձայնվել է, որ Բանկում գրավադրված Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի բնակելի տան նկատմամբ բռնագանձումը տարածվի առանց դատարան դիմելու, և Բանկի նկատմամբ առկա չէ որևէ գույքային կամ դրամական պահանջ արտադատական բռնագանձման և իրացման հետ կապված: Դիմումի բոլոր էջերը ստորագրված են նաև Մարետա Առաքելյանի կողմից  (հատոր 1-ին, գ.թ. 180-182):

10) 17.10.2012 թվականի թիվ 858/ԱՀ պայմանագրի համաձայն` Բանկի, Գեղամ Առաքելյանի և Օվսաննա Առաքելյանի միջև կնքվել է անշարժ գույքի առուվաճառքի և հաջորդող հիփոթեքի պայմանագիր, Բանկն Օվսաննա Առաքելյանին տրամադրել է վարկ` Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տունը գնելու համար (հատոր 1-ին, գ.թ. 27-34):

11) ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի կողմից 20.09.2013 թվականին տրված անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման վկայականի համաձայն` Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի տան նկատմամբ գրանցված է Օվսաննա Առաքելյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 2-րդ, գ.թ. 35)»:

4. Վճռաբեկ դատարանը որպես Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանություններ և եզրահանգումներ նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական խնդրին` առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին գրավադրված գույքի համասեփականատիրոջը բռնագանձման ծանուցումը չուղարկելը կարո՞ղ է արդյոք հիմք հանդիսանալ գրավադրված գույքի արտադատական կարգով բռնագանձումն անվավեր ճանաչելու և անվավերության հետևանքներ կիրառելու համար:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գրավառուն իր պահանջի բավարարման նպատակով իրավունք ունի առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու այն, այդ թվում՝ գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին կամ գրավառուի նշած երրորդ անձին ի սեփականություն հանձնելու, եթե`

1) դա նախատեսված է գրավի պայմանագրով, կամ`

2) առկա է գրավառուի և գրավատուի միջև կնքված գրավոր համաձայնություն, իսկ եթե գրավի պայմանագիր կնքելու համար պահանջվել է երրորդ անձի համաձայնություն կամ թույլտվություն, ապա նաև վերջինիս գրավոր համաձայնությունը` առանց դատարանի վճռի գրավ դրված գույքի իրացման մասին:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում գրավառուն գրավոր՝ պատշաճ ձևով ծանուցում է գրավատուին առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին (բռնագանձման ծանուցում): Գրավատուն իրավունք ունի դատական կարգով վիճարկելու նույն հոդվածի համաձայն գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը, որի պարագայում դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը: Դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը, եթե գրավատուն կտրամադրի գրավի առարկայի արժեքին համարժեք ապահովում` գրավառուի հնարավոր վնասները հատուցելու համար:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին պատշաճ ձևով հանձնելուց հետո գրավառուն իրավունք ունի գրավի առարկան վերցնելու իր տիրապետման տակ (եթե շարժական գույք է), ինչպես նաև խելամիտ քայլեր ձեռնարկելու գրավի առարկան պահպանելու, սպասարկելու և դրա անվտանգությունն ապահովելու համար:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո գրավառուն նույն օրենսգրքի ուժով իրավունք ունի նույն օրենսգրքի 195 հոդվածի պահպանմամբ գրավատուի անունից իրացնելու գրավի առարկան ուղղակի վաճառքի կամ հրապարակային սակարկությունների միջոցով, եթե գրավատուն և գրավառուն գրավի առարկայի իրացման այլ կարգ չեն նախատեսել: Գրավառուն պարտավոր է գրավի առարկան իրացնել տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 252-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պարտապանը կամ երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուն իրավունք ունի, մինչև գրավի առարկան վաճառելը, ցանկացած ժամանակ դադարեցնել դրա վրա բռնագանձումը և դրա իրացումը` կատարելով գրավով ապահովված պարտավորությունը կամ դրա այն մասը, որի կատարումը կետանցվել է: Այդ իրավունքը սահմանափակող համաձայնությունն առոչինչ է:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադարձել է վերոգրյալ նորմերի վերլուծությանը և արձանագրել, որ գրավառուի կողմից գրավատուին պատշաճ ձևով ծանուցելու (բռնագանձման ծանուցում) օրենսդրական պահանջն ինքնանպատակ չէ և հետապնդում է գրավատուի այլ իրավունքների իրականացման ապահովման նպատակ: Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է նաև, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 1-ին պարբերությամբ նախատեսված` առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին գրավատուի տեղեկանալու իրավունքը և գրավառուի տեղեկացնելու պարտականությունն ուղղակիորեն կապված են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով սահմանված գրավառուի իրավունքների ապահովման հետ: Այդ իրավունքներն ամբողջ ծավալով կարող են իրականացվել միայն այն դեպքում, երբ գրավատուին ընձեռված է առանց դատարան դիմելու գրավառուի կողմից գրավի առարկայի բռնագանձման մասին տեղեկանալու հնարավորություն։ Այդ իսկ պատճառով գրավի առարկայի բռնագանձման մասին գրավատուի իրազեկումը գրավառուի պարտականությունն է, որի չպահպանման դեպքում վերջինս չի կարող իրականացնել առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու իր իրավունքը (տե՛ս, Վարդան Պետրոսյանն ընդդեմ «Արարատ» նոտարական տարածքի նոտար Ալվարդ Հովհաննիսյանի թիվ ՎԴ3/0092/05/10 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.12.2010 թվականի որոշումը):

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, Մարետա Առաքելյանի դիմումի հիման վրա 19.07.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1294 որոշմամբ գնահատելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի սահմանադրականությունը, արձանագրել է, որ գրավադրված գույքի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելու իրավահարաբերություններում գույքի սեփականատիրոջ կամքի և համաձայնության արտահայտման վերաբերյալ հարկ է արձանագրել հետևյալը.

նախ` կնքելով գրավի պայմանագիրը՝ գրավատուն տալիս է իր համաձայնությունը գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում իրեն պատկանող գրավադրված գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի հնարավոր դադարման վերաբերյալ,  

երկրորդ` գրավատուն տալիս է իր համաձայնությունը գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում արտադատական կարգով գույքի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու հնարավորության վերաբերյալ: Ընդ որում, համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի  249-րդ հոդվածի` նման համաձայնությունը կարող է տրվել ինչպես գրավի պայմանագրով, այնպես էլ գրավատուի և գրավառուի միջև կնքված առանձին համաձայնությամբ,

երրորդ` գրավադրված գույքի վրա գրավառուի կողմից արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելուց առաջ գրավատուն հնարավորություն ունի կամ միջոցներ ձեռնարկել գրավով ապահովված պարտավորությունը կատարելու համար և դրանով կանխել գրավադրված գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի կորուստը, կամ դատական կարգով վիճարկել արտադատական կարգով բռնագանձման օրինականությունը: Վերոհիշյալ երեք հնարավոր իրավիճակներից առաջին երկուսում (որոնք կարող են համընկնել գրավի պայմանագրում արտադատական կարգով բռնագանձման պայման նախատեսվելու դեպքում) գրավադրվող գույքի սեփականատիրոջ կամարտահայտությունը դրսևորվում է ակտիվ գործողություններով` համապատասխան պայմանագիր կամ համաձայնագիր կնքելու միջոցով, և այդպիսի ակտիվ գործողությունների կատարումը պարտադիր պայման է: Երրորդում սեփականատիրոջ կամքը կարող է արտահայտվել պասիվ գործողությամբ, երբ տեղեկանալով գրավադրված գույքի արտադատական կարգով բռնագանձման մասին` նա չի ձեռնարկում արտադատական կարգով բռնագանձումը  կասեցնելուն ուղղված` օրենքով սահմանված որևէ գործողություն:

ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ վիճարկվող հոդվածի համատեքստում սեփականության իրավունքի պաշտպանությունը սերտորեն փոխկապակցված է դատական պաշտպանության իրավունքի հետ: Վերլուծելով վիճարկվող հոդվածի դրույթները` ՀՀ սահմանադրական դատարանն հարկ է համարել առանձնացնել գրավադրված գույքի նկատմամբ սեփականատիրոջ իրավունքների ապահովման հետևյալ իրավական երաշխիքները.

1. գրավատուի պատշաճ ծանուցումը գրավադրված գույքի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելու մասին (բռնագանձման ծանուցում),

2. արտադատական կարգով բռնագանձման օրինականության դատական վիճարկման հնարավորությունը,

3. գրավադրված գույքի նկատմամբ արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելը գրավառուի կողմից բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո,

4. գրավառուի կողմից գրավի առարկայի իրացումը տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնով:

Մյուս կողմից, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը սահմանում է գրավատուի մի շարք պարտականություններ, մասնավորապես` դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը, եթե գրավատուն կտրամադրի գրավի առարկայի արժեքին համարժեք ապահովում` գրավառուի հնարավոր վնասները հատուցելու համար:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը նշել է, որ գրավառուի կողմից գրավատուին պատշաճ ձևով ծանուցելու (բռնագանձման ծանուցում) օրենսդրական պահանջն ինքնանպատակ չէ և հետապնդում է գրավատուի նաև այլ իրավունքների իրականացման ապահովման նպատակ: Մասնավորապես, ծանուցման պահանջը կոչված է ապահովելու գրավատուի մեկ այլ` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 252-րդ հոդվածով սահմանված իրավունքը, որի համաձայն՝ «պարտապանը կամ երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուն իրավունք ունի, մինչև գրավի առարկան վաճառելը, ցանկացած ժամանակ դադարեցնել դրա վրա բռնագանձումը և դրա իրացումը` կատարելով գրավով ապահովված պարտավորությունը կամ դրա այն մասը, որի կատարումը կետանցվել է: Այդ իրավունքը սահմանափակող համաձայնությունն առոչինչ է»: Բացի դրանից, օրենսդրի կողմից գրավառուի` գրավատուին պատշաճ կարգով ծանուցելու պարտականության ամրագրումը նպատակ է հետապնդում երաշխավորելու գրավատուի դատական պաշտպանության իրավունքը:

Նույն որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանը գտել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ մասը պետք է կիրառվի վերոնշյալ նորմերով նախատեսված` գրավատուի իրավունքների ապահովման համատեքստում, հակառակ դեպքում` օրենսդրությամբ գրավատուին ընձեռնված`բռնագանձման օրինականությունը վիճարկելու կամ բռնագանձումը դադարեցնելու իրավունքների իրականացումն արդյունավետ չի լինի և չի բխի ՀՀ Սահմանադրության պահանջներից:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը նշել է, որ օրենսդիրը վիճարկվող նորմի 2-րդ մասի  2-րդ և 3-րդ պարբերություններում որպես պատշաճ ծանուցման հասցեատեր դիտարկում է ոչ թե գրավատուին, այլ պարտապանին: Ըստ վերոհիշյալ կարգավորման` գրավադրված գույքի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում կատարելու մասին գրավառուն պատշաճ ձևով ծանուցում է և գրավատուին, և պարտապանին, սակայն միայն պարտապանին ծանուցելուց երկու ամիս հետո նա օրենքի ուժով իրավունք է ստանում իրացնելու գրավի առարկան: Վիճարկվող հոդվածում տարբեր հասցեատերերի` գրավատուի կամ պարտապանի օրենսդրորեն ամրագրումը կարող էր և որևէ խնդիր չառաջացնել, եթե գրավատուն և պարտապանը միշտ հանդիսանար միևնույն անձը: Սակայն այլ է իրավիճակը, երբ պարտապանը և գրավատուն չեն համընկնում:

ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ ի տարբերություն գրավով ապահովված պարտավորության ծանուցելու դեպքի, երրորդ անձ գրավատուին ծանուցելու դեպքում բռնագանձման ծանուցումը վերջինիս հանձնելուց մեկ օր հետո գրավառուն ձեռք է բերում գրավի առարկան ուղղակի վաճառքի կամ հրապարակային սակարկությունների միջոցով իրացնելու իրավունք: Գրավի պայմանագրի կողմերը` գրավատուն և գրավառուն, որպես ՀՀ քաղաքացիաիրավական պարտավորության կողմեր` կոչվում են պարտապան և պարտատեր, այնուամենայնիվ, վիճարկվող հոդվածի տրամաբանությունից բխում է, որ պարտապանը հանդիսանում է գրավով ապահովված հիմնական պարտավորության կողմը: Այս առումով, օրենսդիրը հստակորեն և միանշանակ չի կարգավորել այն հարցերը, թե գրավատուին ինչ ժամկետում ծանուցելուց հետո գրավառուն կարող է իրացնել գրավի առարկան: Վիճարկվող հոդվածում որևէ խոսք չկա այն գրավատուի կամ գրավատուների մասին, որոնք պարտապան չեն հանդիսանում, ուստիև ՀՀ սահմանադրական դատարանը գտել է, որ նման կարգավորումները մի շարք խնդիրներ կարող են առաջացնել մարդու սեփականության հիմնարար իրավունքի երաշխավորման տեսանկյունից: Մասնավորապես` այդ անորոշության հետևանքով պարտապան չհանդիսացող գրավատուները պարտապան հանդիսացող գրավատուների համեմատ չեն օգտվում իրենց սեփականության հավասար պայմաններից: Գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարող կամ ոչ պատշաճ կատարող անբարեխիղճ պարտապան-գրավատուն պարտադիր կերպով ծանուցվում է բռնագանձման մասին, որից միայն երկու ամիս անց կարող է նրա գրավադրված գույքն իրացվել, իսկ պարտապան չհանդիսացող գրավատուին նման հնարավորություն կարող է չտրվել, քանի որ վիճարկվող դրույթում ամրագրված երկամսյա ժամկետն առնչվում է պարտապանին, այլ ոչ թե գրավատուներին: Բացի դրանից, նման կարգավորումը երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուին կարող է զրկել գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը դատական կարգով վիճարկելու հնարավորությունից, ինչպես նաև գործնականում կարող է խոչընդոտ հանդիսանալ նաև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 252-րդ հոդվածում ամրագրված իրավունքի իրականացման համար: 

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի բովանդակությանը, նշել է, որ այն նվիրված է գրավադրված գույքի վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու կարգին, ինչը հանդիսանում է գրավի պայմանագրի միջոցով սեփականատիրոջ` օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր հայեցողությամբ տնօրինելու իրավունքի իրականացման համար անհրաժեշտ ընթացակարգ: Սակայն նման ընթացակարգը պետք է լինի իրավաչափ, ինչպես նաև չխախտի օրենքի առջև բոլորի հավասարության սկզբունքը: Ինչպես վիճարկվող դրույթի, այնպես էլ իրավակիրառական պրակտիկայի  վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ օրենսդրական կարգավորման անորոշությունը հնարավորություն չի տալիս հստակ հասկանալու, թե պարտապան չհանդիսացող գրավատուն ինչ ընթացակարգային երաշխիքներից է օգտվում բռնագանձման ծանուցման առնչությամբ, ինչն էլ վիճարկվող կարգավորումները երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուի առնչությամբ դարձնում է ոչ արդյունավետ:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը գտել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին պարբերությունում «գրավատու» եզրույթի սահմանադրաիրավական բովանդակությունից բխում է, որ տվյալ իրավահարաբերություններում «գրավատու» եզրույթը վերաբերում է ոչ միայն պարտապան-գրավատուին, այլ նաև այդ հարաբերություններում հանդես եկող երրորդ անձ գրավատուին: Միաժամանակ նույն հոդվածի 2-րդ և 3-րդ պարբերություններում «պարտապան» եզրույթի սահմանադրաիրավական բովանդակությունից հետևում է, որ այն վերաբերում է ոչ միայն պարտապան-գրավատուին, այլ նաև տվյալ իրավահարաբերություններում հանդես եկող երրորդ անձ գրավատուին: 

Ամփոփելով` ՀՀ սահմանադրական դատարանը նշել է, որ «Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո» ձևակերպման բովանդակային ծավալում այլ գրավատուներին չներառելով` օրենսդիրն երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուի համար հստակ ու միանշանակ չի երաշխավորում այդ երկամսյա ժամկետը, ինչը խախտում է օրենքի առջև բոլորի հավասարության սկզբունքը: Այս ամենի արդյունքում երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուն կարող է զրկվել ոչ միայն գրավադրված գույքի բռնագանձումը և դրա իրացումը դադարեցնելու իր իրավունքից` կատարելով գրավով ապահովված պարտավորությունը կամ դրա մի մասը, որի կատարումը կետանցվել է, այլ` նաև բռնագանձման օրինականությունը վիճարկելու իրավունքից:

 ՀՀ սահմանադրական դատարանի նշված որոշման լույսի ներքո վերլուծելով իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ, 252-րդ հոդվածների իրավակարգավորումները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գրավադրված գույքի վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելիս, այն դեպքերում, երբ գրավատուն կամ գրավատուները նաև պարտապաններ չեն, գրավի պայմանագրի միջոցով սեփականատիրոջ` օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր հայեցողությամբ տնօրինելու իրավունքի պատշաճ իրականացման համար գրավառուի համար ծագում է պարտականություն բռնագանձման ծանուցումն ուղարկել բոլոր սեփականատերերին: ՀՀ սահմանադրական դատարանի վերոնշյալ որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումից ուղղակիորեն բխում է, որ օրենսդրական ոչ հստակ և անորոշ ձևակերպումները հաղթահարելու և երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուների սեփականության իրավունքի իրացման համար երաշխիքներ ապահովելու հնարավորությունը կարող է իրացվել, եթե գրավառուի վրա դրվի պարտականություն` պարտադիր կերպով բռնագանձման ծանուցումն ուղարկելու  գրավադրված գույքի բոլոր սեփականատերերին, որպեսզի գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու դեպքում պարտապան չհանդիսացող մյուս գրավատուները նույնպես հնարավորություն ունենան օգտվելու վիճարկվող դրույթում ամրագրված` երկամսյա ժամկետից օգտվելու իրավունքից, ինչպես նաև չզրկվեն  գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը դատական կարգով վիճարկելու հնարավորությունից:

Վճռաբեկ դատարանը հատուկ կարևորում և ընդգծում է, որ գրավատուի կողմից առանց դատարան դիմելու գրավառուի կողմից գրավի առարկայի բռնագանձման մասին ծանուցվելն  ինքնանպատակ չէ և կոչված է ապահովել ոչ թե բռնագանձման ծանուցումը հանձնելու ֆորմալ պահանջի իրականացումը, այլ այն ըստ էության ազդարարում է բռանգանձման գործընթաց սկսելու մասին և հետապնդում է որոշակի իրավաչափ նպատակ` ապահովելու գրավատուի հետևյալ իրավունքների իրացման հնարավորություն, այն է`

1. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 252-րդ հոդվածով սահմանված մինչև գրավի առարկան վաճառելը, ցանկացած ժամանակ դրա վրա բռնագանձումը և դրա իրացումը դադարեցնելու իրավունքը` կատարելով գրավով ապահովված պարտավորությունը կամ դրա այն մասը, որի կատարումը կետանցվել է, և

2. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածով սահմանված դատական պաշտպանության իրավունքը, որի համաձայն` գրավատուն իրավունք ունի դատական կարգով վիճարկելու գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը, որի պարագայում դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը: 

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Գործի նոր քննության ընթացքում Դատարանը հայցը մերժելիս պատճառաբանել է, որ հիմք ընդունելով Գեղամ Առաքելյանին 15.03.2011 թվականի թիվ 269 և 270 բռնագանձման ծանուցումները, որոնց վրա առկա «ստացա օրինակը «ստորագրություն» Գեղամ Առաքելյան», հաստատված է համարում, որ Գեղամ Առաքելյանը ծանուցվել է, ուստի նաև տեղեկացվել է առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու մասին, քանի որ համաձայն փորձագիտական եզրակացության՝ բռնագանձման ծանուցումը անձամբ ստացել է Գեղամ Առաքելյանը, իսկ ստորագրությունը վերջինիս կողմից արված չլինելու վերաբերյալ փորձագետի կատեգորիկ եզրահանգումը բացակայում է: Ինչ վերաբերում է Մարետա Առաքելյանին, ապա դատարանը հաշվի առնելով վերջինիս կողմից Բանկի վարչության նախագահ Վ. Աթայանին հասցեագրված 05.09.2012 թվականի դիմումի յուրաքանչյուր էջը ստորագրելու հանգամանքը, որում շարադրված են Գեղամ Առաքելյանի պարտավորությունների ծագման հիմք հանդիսացող պայմանագրերը, դրանց չկատարման փաստը, չկատարված պարտավորությունների չափը, գրավադրված գույքերի, այդ թվում` վեճի առարկա բնակարանի շուկայական և լիկվիդացիոն արժեքները, համաձայնություն դրանց վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու մասին, ինչպես նաև թիվ ԵԱԴԴ/1150/02/09 քաղաքացիական գործով հրավիրված 25.09.2015 թվականի դատական նիստին մասնակցելու, դատական նիստում գրավադրված Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելու նպատակով կիրառված հայցի ապահովումը վերացնելու վերաբերյալ դիրքորոշում հայտնելու հանգամանքը, որից ուղղակի հետևում է, որ վերջինս տեղեկացված է արտադատական կարգով գրավադրված գույքի վրա բռնագանձում տարածելու մասին և չի առարկում, հաստատված է համարում, որ Մարետա Առաքելյանը տեղեկացված է եղել  20.07.2007 և 12.10.2009 թվականներին կնքված վարկային պայմանագրերով Գեղամ Առաքելյանի ստանձնած պարտավորությունների կատարումն ապահովող գրավի առարկայի վրա առանց դատարան դիմելու Բանկի կողմից բռնագանձում տարածելու վերաբերյալ, ուստի և նրանց համար երաշխավորվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի  249-րդ և 252-րդ հոդվածներով սահմանված իրավունքների իրացման հնարավորությունը:

Վերաքննիչ դատարանը մերժել է վերաքննիչ բողոքը և վճիռը թողնելով օրինական ուժի մեջ` վերահաստատել է Դատարանի պատճառաբանությունները:

Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանը, սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությանը, արձանագրում է հետևյալը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող՝ 04.10.2005 թվականի խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածով սահմանված էր գրավ դրված գույքի վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու կարգը, որը որպես ժամկետային սահմանափակում նախատեսում էր միայն բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո գրավի առարկան իրացնելու գրավառուի իրավունքը:

Նշված իրավակարգավորումը ՀՀ սահմանադրական դատարանի վերոնշյալ որոշման իրավական դիրքորոշման լույսի ներքո վերլուծելով` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ամեն դեպքում գրավառուն, գրավի առարկա գույքի վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու ժամանակ, կրում է պարտականություն ծանուցում ուղարկելու ոչ միայն պարտապանին, այլ նաև մյուս գրավատու-սեփականատերերին: Վերոնշյալ իրավակարգավորումը հատկապես կարևորվում է այն պարագայում, երբ պարտապանը և գրավի առարկա գույքի սեփականատերը նույն անձը չեն: Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ բռնագանձման ծանուցումն ուղարկելու գրավառուի պարտականությունը միտված է պաշտպանելու գրավադրված գույքի մյուս սեփականատերերի սեփականության իրավունքը:

Սույն գործի փաստերը համադրելով վերոգրյալ իրավակարգավորումների հետ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Բանկը, գրավադրված Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի բնակելի տան նկատմամբ առանց դատարան դիմելու բռնագանձման իրավունքն իրացնելիս չի պահպանել գրավադրված գույքի մյուս սեփականատիրոջը ծանուցելու իր պարտականությունը` բռնագանձման ծանուցումը չի ուղարկել Մարետա Առաքելյանին:

Ինչ վերաբերում է ստորադաս ատյանների այն պատճառաբանություններին, որ Մարետա Առաքելյանը տեղեկացված էր գույքն արտադատական կարգով իրացնելու վերաբերյալ, քանի որ ստորագրել էր Գեղամ Առաքելյանի` Բանկի վարչության նախագահ Վ. Աթայանին հասցեագրված 05.09.2012 թվականի դիմումի յուրաքանչյուր էջի վրա, որում շարադրված են Գեղամ Առաքելյանի պարտավորությունների ծագման հիմք հանդիսացող պայմանագրերը, դրանց չկատարման փաստը, չկատարված պարտավորությունների չափը, գրավադրված գույքերի, այդ թվում` վեճի առարկա բնակարանի շուկայական և լիկվիդացիոն արժեքները, համաձայնություն դրանց վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու մասին, ինչպես նաև մեկ այլ՝ թիվ ԵԱԴԴ/1150/02/09 քաղաքացիական գործով հրավիրված 25.09.2015 թվականի դատական նիստին մասնակցելու, դատական նիստում գրավադրված՝ Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելու նպատակով կիրառված հայցի ապահովումը վերացնելու վերաբերյալ դիրքորոշում հայտնելու հանգամանքը, ապա Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ դիմումի բովանդակությունից չի բխում, որ Մարետա Առաքելյանը տեղեկացվել է բռնագանձման գործընթաց սկսելու մասին: Ավելին, այն տրվել է Բանկի կողմից Գեղամ Առաքելյանին ուղղված բռնագանձման ծանուցումն ուղարկելուց շուրջ մեկ տարի անց և ելնելով դիմումի բովանդակությունից՝ կարող է դիտարկվել նաև որպես համաձայնություն՝ գույքն արտադատական կարգով իրացնելու վերաբերյալ, որը նախկինում նույնպես տրվել էր Մարետա Առաքելյանի կողմից:  Մինչդեռ նորմի պահանջն է իրազեկել գրավատուին բռնագանձման գործընթաց սկսելու վերաբերյալ:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերոնշյալ դիմումով և դիրքորոշմամբ չի հաստատվում սույն գործի լուծման համար առանցքային նշանակություն ունեցող այն փաստը, որ Բանկի կողմից իրականացվել է գրավադրված գույքի մյուս` պարտապան չհանդիսացող գրավատուին, բռնագանձման ծանուցումն ուղարկած լինելու պարտականությունը: Ինչը նշանակում է, որ գրավադրված գույքի սեփականատերը զրկվել է նաև երկամսյա ժամկետում գույքի վրա բռնագանձումը դադարեցնելու, դրա իրացումը կասեցնելու հնարավորությունից: Այսինքն` գրավառուի նման վարքագծով սահմանափակվում են մյուս գրավատուների սեփականության իրավունքն արդյունավետ  պաշտպանելու երաշխիքները:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ խախտվել է Մարետա Առաքելյանի՝ օրենսդրությամբ ուղղակիորեն սահմանված` գրավատուին ընձեռնված բռնագանձման օրինականությունը վիճարկելու կամ բռնագանձումը դադարեցնելու իրավունքների արդյունավետ իրականացման հնարավորությունը:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերոգրյալ փաստական հանգամանքները վկայում են այն մասին, որ Բանկը չի կատարել իր վրա դրված պարտականությունը` բռնագանձման ծանուցումը չի ուղարկել Մարետա Առաքելյանին,  իսկ ստորադաս ատյանների` Մարետա Առաքելյանի գույքն արտադատական կարգով իրացնելու վերաբերյալ տեղեկացված լինելու վերաբերյալ վերոշարադրյալ եզրահանգումները հիմնավոր չեն և չեն բխում սույն գործի փաստերից:

Ելնելով վերոգրյալից` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, օրինական ուժի մեջ թողնելով Դատարանի վճիռը, եկել է սխալ եզրահանգման, հետևաբար Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների պահանջը` սեփականության իրավունքը վերականգնելու, անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու և անվավերության հետևանքներ կիրառելու պահանջի մասին ենթակա է բավարարման սույն որոշմամբ նշված պատճառաբանություններով:

Վերոնշյալ պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը»։

Վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Գ. Հակոբյանս և Ռ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտված կարծիքի հետ, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքը դրանց վերաբերյալ:

Այսպես`

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ նույն հոդվածի իմաստով` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, եթե բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանը թույլ է տվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նյութական իրավունքի նորմերը համարվում են խախտված կամ սխալ կիրառված, եթե առկա է նույն օրենսգրքի 364-րդ հոդվածով նախատեսված հիմքերից որևէ մեկը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 364-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նյութական իրավունքի նորմերը համարվում են խախտված կամ սխալ կիրառված, եթե դատարանը`

1) չի կիրառել այն օրենքը կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագիրը կամ իրավական այլ ակտը, որը պետք է կիրառեր.

2) կիրառել է այն օրենքը կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագիրը կամ իրավական այլ ակտը, որը չպետք է կիրառեր.

3) սխալ է մեկնաբանել օրենքը կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագիրը կամ իրավական այլ ակտը:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նյութական իրավունքի նորմի խախտումը կամ սխալ կիրառումը վճռի բեկանման հիմք է, եթե հանգեցրել է գործի սխալ լուծման:

Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից բխում է, որ մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտման առերևույթ առկայության հիմքով վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանը թույլ է տվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը: Օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի և նույն օրենսգրքի 364-րդ հոդվածի 1-ին մասի իմաստով՝ նյութական իրավունքի նորմերի խախտման առումով այդպիսի խախտում, իսկ դրա արդյունքում՝ դատական ակտի բեկանման հիմք է համարում նյութական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտումը կամ դրանց սխալ կիրառումը, որը հանգեցրել է գործի սխալ լուծման։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը, ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը բացառապես պայմանավորել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում նշված հիմքի առկայությամբ՝ նշելով, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը։

Բողոքի քննության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը, բավարար համարելով վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը, Վերաքննիչ դատարանի 07.12.2018 թվականի որոշումը բեկանել և  այն փոփոխել է՝ Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեի նկատմամբ կնքված անշարժ գույքի առուվաճառքի և հաջորդող հիփոթեքի թիվ 858 ԱՀ պայմանագիրն անվավեր է ճանաչել և անվավերության հետևանքներ է կիրառել, այն է՝ Երևանի քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ Օվսաննա Առաքելյանի անվամբ կատարված  սեփականության իրավունքի պետական գրանցումն անվավեր է ճանաչել և Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ վերականգնել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով:

Համաձայն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 8-րդ կետի՝ բողոքի քննության արդյունքներով կայացված Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում են դատական ակտը բեկանելիս այն շարժառիթները, որոնցով Վճռաբեկ դատարանը չի համաձայնվել այդ ակտը կայացրած դատարանի հետևությունների հետ։

Հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 8-րդ կետի կարգավորումը, և այն, թե տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանն ինչով է պայմանավորել սույն գործով ներկայացված վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը, կարծում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանն իրավունք ուներ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածով իրեն վերապահված՝ վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու լիազորությունն իրացներ բացառապես այն դեպքում, երբ իր որոշման մեջ նշեր այն շարժառիթները, որոնցով չի համաձայնվել դատական ակտը կայացրած Վերաքննիչ դատարանի հետևությունների հետ՝ պատճառաբանելով վերջինիս կողմից իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի այնպիսի խախտում թույլ տալը, որի արդյունքում խաթարվել է արդարադատության բուն էությունը։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը որպես այդպիսի շարժառիթ, ըստ էության, նշել է, որ՝

- գրավադրված Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի բնակելի տան նկատմամբ առանց դատարան դիմելու բռնագանձման իրավունքն իրացնելիս Բանկը չի պահպանել գրավադրված գույքի մյուս՝ պարտապան չհանդիսացող սեփականատիրոջը ծանուցելու իր պարտականությունը` բռնագանձման ծանուցումը չի ուղարկել Մարետա Առաքելյանին՝ վերջինիս՝ որպես գրավատուի չիրազեկելով բռնագանձման գործընթաց սկսելու մասին, որով սահմանափակվել են նրա սեփականության իրավունքն արդյունավետ  պաշտպանելու երաշխիքները:

Դրա արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ խախտվել է Մարետա Առաքելյանի՝ օրենսդրությամբ ուղղակիորեն սահմանված` գրավատուին ընձեռնված բռնագանձման օրինականությունը վիճարկելու կամ բռնագանձումը դադարեցնելու իրավունքների արդյունավետ իրականացման հնարավորությունը:

Կարծում ենք, որ վերը նշված շարժառիթը չէր կարող բավարար հիմք հանդիսանալ Վերաքննիչ դատարանին իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի այնպիսի խախտում թույլ տալը վերագրելու համար, որի արդյունքում խաթարվել է արդարադատության բուն էությունը,  իսկ դրա հիմքով՝ դատական ակտը բեկանելու համար հետևյալ պատճառաբանությամբ:

Ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի և նույն օրենսգրքի 364-րդ հոդվածի 1-ին մասի իմաստով՝ նյութական իրավունքի նորմերի խախտման առումով այդպիսի խախտում, իսկ դրա արդյունքում՝ դատական ակտի բեկանման հիմք է համարում նյութական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտումը կամ դրանց սխալ կիրառումը, որը հանգեցրել է գործի սխալ լուծման։

Կարծում ենք, որ Մարետա Առաքելյանի դիմումի հիման վրա անգամ ՀՀ սահմանադրական դատարանի 19.07.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1294 որոշմամբ արտահայտված դիրքորոշումների համատեքստում Վերաքննիչ դատարանի կողմից նյութական իրավունքի նորմի՝ տվյալ դեպքում իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի խախտում թույլ տրված լինելու փաստը հաստատված լինելու պարագայում Մարետա Առաքելյանի առումով այդ խախտման հետևանքով չէր կարող խաթարվել արդարադատության բուն էությունը, քանի որ սույն գործում առկա է Մարետա Առաքելյանի կողմից 20.07.2007 թվականին տրված և «Կենտրոն» նոտարական գրասենյակի նոտար Նունե Սարգսյանի կողմից վավերացրած համաձայնությունն այն մասին, որ վերջինս համաձայն է, որ իր ամուսինը` Գեղամ Առաքելյանը, գրավադնի վիճելի հասցեի բնակելի տունը, իսկ վարկային պարտավորությունները չկատարելու դեպքում ինքը կհրաժարվի սեփականության և բնակտարածության օգտագործման իրավունքից ու համաձայն է, որ գրավառուի պահանջները բավարարվեն գրավ դրված գույքի հաշվին առանց դատարան դիմելու:
Նույնաբովանդակ համաձայնություն է կազմվել նաև 12.10.2009 թվականին, որով Մարետա Առաքելյանը կրկին հայտնել է, որ գրավառուի պահանջները բավարարվեն գրավ դրված գույքի հաշվին՝ առանց դատարան դիմելու: Բացի այդ, 05.09.2012 թվականին Բանկին ուղղված դիմումի բովանդակությունից հետևում է, որ Գեղամ Առաքելյանը և Մարետա Առաքելյանը հայտնել են, որ գրավների համար նշված գները համարում են իրացման համար ողջամիտ շուկայական գին և տալիս են իրենց համաձայնությունը, որ Բանկը պահանջի բավարարման նպատակով առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածի վիճելի անշարժ և շարժական գույքի վրա՝ նշելով, որ գույքային միավորների արտադատական կարգով բռնագանձման և իրացման հետ կապված որևէ գույքային կամ դրամական պահանջներ Բանկի նկատմամբ չունեն:

Նման պայմաններում, կարծում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանը չէր կարող հետևություն անել այն մասին, որ «Մարետա Առաքելյանի՝ օրենսդրությամբ ուղղակիորեն սահմանված` գրավատուին ընձեռնված բռնագանձման օրինականությունը վիճարկելու կամ բռնագանձումը դադարեցնելու իրավունքների արդյունավետ իրականացման հնարավորությունը խախտվել է», այսինքն՝ առկա չէ Մարետա Առաքելյանի նկատմամբ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ տրված նյութական իրավունքի նորմի՝ արդարադատության բուն էությունը խաթարող  խախտում: Դրանից ելնելով՝ գտնում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանը չէր կարող Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով:

Միևնույն ժամանակ ցանկանում ենք Վճռաբեկ դատարանի որոշման եզրափակիչ մասի վերաբերյալ հայտնել նաև հետևյալ կարծիքը.

Նախ, ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, Վճռաբեկ դատարանը Մարետա Առաքելյանի բողոքը, ըստ էության, բավարարել է ամբողջությամբ, և Վերաքննիչ դատարանի 07.12.2018 թվականի որոշումը բեկանել է ամբողջությամբ ու այն փոփոխել է՝ անվավեր ճանաչելով Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեի նկատմամբ կնքված անշարժ գույքի առուվաճառքի և հաջորդող հիփոթեքի թիվ 858 ԱՀ պայմանագիրն ու կիրառել է անվավերության հետևանքներ, այն է՝ անվավեր է ճանաչել Երևանի քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ Օվսաննա Առաքելյանի անվամբ կատարված  սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը և վերականգնել Գեղամ ու Մարետա Առաքելյանների սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ:

Կարծում ենք, որ Մարետա Առաքելյանի վճռաբեկ բողոքը չէր կարող բավարարվել ամբողջությամբ, իսկ Վերաքննիչ դատարանի 07.12.2018 թվականի որոշումը՝ բեկանվել ամբողջությամբ հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` գործին մասնակցող անձինք ունեն առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտերի վերաքննության կարգով վերանայման իրավունք` նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` գործին մասնակցող անձինք ունեն վերաքննիչ դատարանի դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու իրավունք` նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն`գործին մասնակցող անձինք են`

1) կողմերը,

2) երրորդ անձինք,

3) դիմողները և դիմումի քննության ելքով շահագրգռված այլ անձինք` նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված գործերով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 33-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատավարության կողմերն են հայցվորը և պատասխանողը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 360-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` առաջին ատյանի դատարանի վճիռների և նույն օրենսգրքի 361-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված որոշումների դեմ վերաքննիչ բողոք բերելու իրավունք ունեն գործին մասնակցող անձինք։

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ անձը կարող է վերաքննիչ բողոք ներկայացնել դատական ակտի` միայն իր համար անբարենպաստ մասի դեմ, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 389-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` վերաքննիչ դատարանի եզրափակիչ դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոք բերելու իրավունք ունեն գործին մասնակցող անձինք:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` անձը կարող է վճռաբեկ բողոք բերել դատական ակտի՝ միայն իր համար անբարենպաստ մասի դեմ:

Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից հետևում է նաև, որ օրենսդիրը գործին մասնակցող անձանց իրավունք է վերապահել բողոքարկելու դատական ակտերը՝ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով և դեպքերում: Միաժամանակ օրենսդիրը դատական ակտերի (վճիռներ և որոշումներ) բողոքարկումը պայմանավորել է այդ ակտերի` բողոքարկող անձանց համար անբարենպաստ լինելու հանգամանքով: Այլ կերպ ասած՝ եթե վերադասության  կարգով բողոքարկման ենթակա դատական ակտը բարենպաստ է այն բողոքարկող անձի համար, ապա վերջինս այդ ակտը վերադասության կարգով բողոքարկելու իրավունք չունի, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ` Նախկին օրենսգիրք) գործողության ժամանակ անձի կողմից դատական ակտի՝ միայն իր համար անբարենպաստ մասի դեմ բողոք բերելու սահմանափակմանը, արձանագրել է նաև, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարությունում գործում է տնօրինչականության սկզբունքը, համաձայն որի` գործին մասնակցող անձն օրենքով սահմանված կարգով սեփական հայեցողությամբ է տնօրինում իր նյութական և դատավարական իրավունքներն ու որոշում իր իրավունքների պաշտպանության միջոցները և եղանակները: Դրան համապատասխան էլ դատարաններն իրականացնում են արդարադատություն՝ հարուցում են քաղաքացիական գործ, քննում և լուծում այն, ինչպես նաև քննում ու լուծում են դատական ակտերի դեմ ներկայացված վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքները: Ընդ որում, ինչպես գործին մասնակցող անձինք, այնպես էլ դատարանները պարտավոր են պահպանել օրենքով սահմանված կարգը: Ըստ այդմ, գործին մասնակցող անձանց համար օրենքով սահմանված են բողոքարկման, իսկ վերադաս դատական ատյանների համար՝ բողոքների քննության որոշակի սահմաններ։ «Վճռաբեկ բողոք բերելու սահմանափակումները» վերտառությամբ Նախկին օրենսգրքի 224-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ անձը կարող է վճռաբեկ բողոք բերել դատական ակտի՝ միայն իր համար անբարենպաստ մասի դեմ: (...) Ընդ որում, դատական ակտի՝ միայն իր համար անբարենպաստ մասի դեմ բողոք բերելու սահմանափակումն ունի կրկնակի բովանդակային նշանակություն՝

1) անձը չի կարող բողոք բերել դատական ակտի՝ իր համար բարենպաստ մասի դեմ,

2) անձը չի կարող բողոք բերել դատական ակտի՝ այլ անձանց համար անբարենպաստ մասի դեմ:

Եթե անձի կողմից դատական ակտի՝ իր համար բարենպաստ մասի դեմ բողոք բերելը տրամաբանական չէ, ապա անձի կողմից այլ անձանց շահերի պաշտպանության համար բողոք ներկայացնելն այն պայմաններում, երբ այդ անձինք դատական ակտը չեն բողոքարկել (բացառությամբ օրենքով թույլատրված դեպքերի), կհակասի տնօրինչականության սկզբունքին: Դրան համապատասխան էլ վերաքննիչ դատարանը չի կարող քննել և լուծել ինչպես դատական ակտի՝ անձի համար բարենպաստ մասի դեմ բերված բողոքը, այնպես էլ անձի կողմից այլ անձանց իրավունքներին ու պարտականություններին առնչվող մասով բերված վերաքննիչ բողոքը: Եթե անձը, ի խախտումն տնօրինչականության սկզբունքի, ներկայացրել է վերաքննիչ բողոք, որով վիճարկում է դատական ակտի ոչ միայն իր, այլև այլ անձանց համար անբարենպաստ մասը, ապա վերաքննիչ դատարանն իրավասու է քննելու և լուծելու միայն բողոք բերած անձի իրավունքներին ու պարտականություններին վերաբերող մասով բերված բողոքը և ըստ այդմ էլ քննության ընթացքում համապատասխան հետևության գալով՝ իրավասու է բեկանել միայն դատական ակտի՝ բողոք բերած անձի համար անբարենպաստ մասը (տե՛ս, Արա Բաղդասարյանն ընդդեմ Նարինե Հակոբյանի և մյուսների թիվ ԵԷԴ/0985/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2017 թվականի որոշումը):

Տվյալ դեպքում սույն քաղաքացիական գործը հարուցվել է Գեղամ և Մարետա Առաքելյանների կողմից, ովքեր պահանջել են անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեի նկատմամբ կնքված անշարժ գույքի առուվաճառքի և հաջորդող հիփոթեքի թիվ 858 ԱՀ պայմանագիրն ու կիրառել անվավերության հետևանքներ, այն է՝ անվավեր ճանաչել Երևանի քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ Օվսաննա Առաքելյանի անվամբ կատարված գրանցումը և վերականգնել հայցվորների սեփականության իրավունքը Երևանի քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ:

Դատարանի 21.06.2018 թվականի վճռով հայցը մերժվել է, իսկ Վերաքննիչ դատարանի 07.12.2018 թվականի որոշմամբ մերժվել է Մարետա Առաքելյանի վերաքննիչ բողոքը, և Դատարանի 21.06.2018 թվականի որոշումը թողնվել է անփոփոխ: Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել միայն Մարետա Առաքելյանը:

Վերը նշվածի հաշվառմամբ գտնում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանը կարող էր քննել և լուծել միայն բողոք բերած անձի՝ Մարետա Առաքելյանի իրավունքներին ու պարտականություններին վերաբերող մասով բերված բողոքը և ըստ այդմ էլ՝ իրավասու էր բեկանել միայն դատական ակտի՝ բողոք բերած անձի համար անբարենպաստ մասը, ուստի վճռաբեկ բողոքը կարող էր բավարարվել մասնակիորեն, ըստ այդմ՝ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը կարող էր բեկանվել և փոփոխվել միայն Մարետա Առաքելյանի պահանջների մասով։

Բացի այդ, կարծում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանի եզրահանգումը՝ կապված Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեի նկատմամբ կնքված անշարժ գույքի առուվաճառքի և հաջորդող հիփոթեքի թիվ 858 ԱՀ պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու հիմքով դրա անվավերության հետևանքներ կիրառելու հետ, մասնակիորեն է բխում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 304-րդ հոդվածի բովանդակությունից հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 304-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ անվավեր գործարքը չի հանգեցնում իրավաբանական հետևանքների, բացառությամբ այն հետևանքների, որոնք կապված են գործարքի անվավերության հետ: Նման գործարքն անվավեր է կնքելու պահից:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գործարքի անվավերության դեպքում կողմերից յուրաքանչյուրը պարտավոր է մյուս կողմին վերադարձնել գործարքով ամբողջ ստացածը, իսկ ստացածը բնեղենով վերադարձնելու անհնարինության դեպքում (ներառյալ, երբ ստացածն արտահայտվում է գույքից օգտվելու, կատարված աշխատանքի կամ մատուցված ծառայության մեջ)` հատուցել դրա արժեքը դրամով, եթե գործարքի անվավերության այլ հետևանքներ նախատեսված չեն օրենքով:

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը, որոշում կայացնելով վճռաբեկ բողոքը բավարարելու, Վերաքննիչ դատարանի 07.12.2018 թվականի որոշումը բեկանելու և այն փոփոխելու՝ Երևան քաղաքի Դավթաշեն 59/1 հասցեի նկատմամբ կնքված անշարժ գույքի առուվաճառքի և հաջորդող հիփոթեքի թիվ 858 ԱՀ պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու մասին, կիրառել է բացառապես անվավերության հետևյալ հետևանքը՝ անվավեր է ճանաչել Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ Օվսաննա Առաքելյանի անվամբ կատարված  սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը և վերականգնել է Գեղամ ու Մարետա Առաքելյանների սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 59/1 հասցեի նկատմամբ. Վճռաբեկ դատարանը չի լուծել Բանկի կողմից վերը նշված գործարքով Օվսաննա Առաքելյանից ստացված գումարները վերջինիս վերադարձնելու հարցը, ինչպես նաև իր կողմից կայացված որոշման պատճառաբանական մասում չի նշել այն շարժառիթները, որոնցով պայմանավորված է եղել գործարքի անվավերության տվյալ հետևանքը չկիրառելը:

Դատավորներ`
Գ. Հակոբյան	Ռ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 19 հոկտեմբերի 2021 թվական: