2024 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒՆԻՍԻ 26-ԻՆ ՍՏՈՐԱԳՐՎԱԾ ««ԿԱՅՈՒՆԱՑՄԱՆ ԵՎ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԵՎՐԱՍԻԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄԻ ՀԻՄՆԱԴՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» 2009 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒՆԻՍԻ 9-Ի ՊԱՅՄԱՆԱԳՐՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ԱՄՐԱԳՐՎԱԾ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ՝ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅԱՆԸ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԸ ՈՐՈՇԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾՈՎ

Սահմանադրական դատարանը՝ կազմով. Ա. Դիլանյանի (նախագահող), Վ. Գրիգորյանի, Հ. Թովմասյանի, Դ. Խաչատուրյանի, Ե. Խունդկարյանի, Հ. Հովակիմյանի, Է. Շաթիրյանի, Ս. Սաֆարյանի, Ա. Վաղարշյանի,

մասնակցությամբ (գրավոր ընթացակարգի շրջանակներում)՝

Կառավարության ներկայացուցիչ` Ֆինանսների նախարարի տեղակալ Է. Հակոբյանի,

համաձայն Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 3-րդ կետի, 169-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, ինչպես նաև «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 23-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 40 և 74-րդ հոդվածների,

դռնբաց նիստում գրավոր ընթացակարգով քննեց «2024 թվականի հունիսի 26-ին ստորագրված ««Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի հիմնադրման մասին» 2009 թվականի հունիսի 9-ի պայմանագրում փոփոխություններ կատարելու մասին» արձանագրությունում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ» գործը:

Կառավարությունն իր` 2024 թվականի սեպտեմբերի 5-ի N 1411-Ա որոշմամբ հավանություն է տվել «2024 թվականի հունիսի 26-ին ստորագրված ««Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի հիմնադրման մասին» 2009 թվականի հունիսի 9-ի պայմանագրում փոփոխություններ կատարելու մասին» արձանագրությունը վավերացնելու մասին» օրենքի նախագծի վերաբերյալ Կառավարության օրենսդրական նախաձեռնությանը և որոշել է նշված արձանագրությունում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու նպատակով դիմել Սահմանադրական դատարան:

Գործի քննության առիթը Կառավարության՝ 2024 թվականի հոկտեմբերի 7-ին Սահմանադրական դատարան մուտքագրված դիմումն է։

Ուսումնասիրելով սույն գործով վերոնշյալ արձանագրությունը, հետազոտելով Կառավարության ներկայացուցչի գրավոր բացատրությունը և գործում առկա մյուս փաստաթղթերը՝ Սահմանադրական դատարանը ՊԱՐԶԵՑ.

1. ««Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի հիմնադրման մասին» 2009 թվականի հունիսի 9-ի պայմանագրում (այսուհետ՝ Պայմանագիր) փոփոխություններ կատարելու մասին» արձանագրությունը (այսուհետ՝ Արձանագրություն) ստորագրվել է 2024 թվականի հունիսի 26-ին Աստանայում՝ Պայմանագրում Արձանագրությամբ սահմանված խմբագրությամբ փոփոխություններ կատարելու նպատակով:

2. Արձանագրությունը ստորագրվել է Բելառուսի Հանրապետության, Ղազախստանի Հանրապետության, Ղրղզստանի Հանրապետության, Ռուսաստանի Դաշնության, Տաջիկստանի Հանրապետության և Հայաստանի Հանրապետության միջև, որոնք հանդիսանում են Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի (այսուհետ՝ ԿԶԵՀ կամ Հիմնադրամ) հիմնադիր պետություններ:

3. Արձանագրությանը կից ներկայացված ԿԶԵՀ կանոնադրությունը (այսուհետ՝ Կանոնադրություն) Պայմանագրի անբաժանելի մասն է:

ԿԶԵՀ-ն իր գործունեությունն իրականացնում է՝ առանց վնաս հասցնելու Հիմնադրամի մասնակից պետությունների ինքնիշխանությանը՝ դրանց կողմից սեփական ազգային տնտեսությունների կառավարման հարցերում։ ԿԶԵՀ-ը Հիմնադրամի յուրաքանչյուր մասնակից պետության նկատմամբ արդար վերաբերմունք է ապահովում Պայմանագրի, Կանոնադրության և ԿԶԵՀ մարմինների կողմից հաստատված փաստաթղթերի հիման վրա, և իր գործունեությունն իրականացնելիս ԿԶԵՀ-ն առաջնորդվում է միջազգային իրավունքի համընդհանուր ճանաչում ունեցող սկզբունքներով և նորմերով, կիրառելի միջազգային պայմանագրերով, Պայմանագրով և Կանոնադրությամբ:

4. Արձանագրությունն ուժի մեջ է մտնում այն ուժի մեջ մտնելու համար անհրաժեշտ ներպետական ընթացակարգերն Արձանագրությունն ստորագրած Կողմերի կողմից կատարվելու մասին վերջին գրավոր ծանուցումն ավանդապահի կողմից ստանալու օրվանից։

5. Արձանագրության 3-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ Արձանագրությունը Կողմերը ժամանակավորապես կիրառում են ստորագրման օրվանից 30 օր հետո՝ բացառությամբ այն Կողմի, որն իր նկատմամբ տվյալ դրույթը չկիրառելու մասին վերապահում է կատարել։

Հայաստանի Հանրապետությունն Արձանագրության առնչությամբ կատարել է վերապահում՝ հետևյալ բովանդակությամբ. «Հայաստանի Հանրապետությունը սույն Արձանագրությունը կկիրառի մինչև սույն Արձանագրության 3-րդ հոդվածի համաձայն դրա ուժի մեջ մտնելը միայն Հայաստանի Հանրապետության կողմից համապատասխան ներպետական ընթացակարգերի կատարման մասին ծանուցման օրվանից»:

6. Արտաքին գործերի նախարարության՝ Արձանագրության վավերացման նպատակահարմարության վերաբերյալ եզրակացության համաձայն՝ «Արձանագրությամբ նախատեսված փոփոխությունների արդյունքում Հիմնադրամին շնորհվում է միջազգային ֆինանսական կազմակերպության կարգավիճակ, և վերջինս ճանաչվում է Հիմնադրամի միջոցների կառավարիչ գործողություններ իրականացնելիս Եվրասիական զարգացման բանկի կողմից ընդունված կամ ձեռք բերված իրավունքների, պարտավորությունների, ակտիվների և այլ գույքի լիիրավ իրավահաջորդ:

Արձանագրությամբ նաև սահմանվում է մասնակից պետությունների ազգային արժույթներով նախագծերի և ծրագրերի ֆինանսավորման հնարավորություն:

Ընդհանուր առմամբ Արձանագրության ստորագրումը միտված է մասնակից երկրներում ֆինանսական կայունության ապահովման հարցում Հիմնադրամի դերի ամրապնդմանը և վերջինիս ներդրումային հնարավորությունների արդյունավետ օգտագործմանը»:

7. Արձանագրությամբ փոփոխվում է Պայմանագրի 1-ին հոդվածի առաջին պարբերությունը, լրացվում է 1-ին հոդվածի երկրորդ պարբերությունը, փոփոխվում են 5-րդ հոդվածի առաջին և երկրորդ պարբերությունները, 7-րդ հոդվածի երկրորդ պարբերությունը, հանվում են 2-րդ, 3-րդ, 4-րդ հոդվածները, Պայմանագրի՝ «Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի մասին հիմնադրույթ» հավելվածը փոխարինվում է «Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի կանոնադրություն» հավելվածով՝ Արձանագրությանը կից ներկայացվող խմբագրությամբ, ինչպես նաև Պայմանագրի տեքստում «Հիմնադրամի մասին հիմնադրույթ» բառերը փոխարինվում են «Հիմնադրամի կանոնադրություն» բառերով՝ համապատասխան հոլովներով:

Արձանագրությամբ կատարված փոփոխությունների արդյունքում՝ Հայաստանի Հանրապետությունը՝ ի հավելումն նախկինում ստանձնած պարտավորությունների, ստանձնում է, մասնավորապես, ներքոնշյալ պարտավորությունները.

- ապահովել, որ որպես Հիմնադրամի մասնակից պետություն` Հայաստանի Հանրապետության կատարած յուրաքանչյուր ներդրում կազմի այնպիսի գումար, որը Կառավարիչների խորհուրդը կորոշի՝ որպես ԿԶԵՀ-ի հաշվարկային միավորով արտահայտված կատարվող ներդրման գումարին համարժեք (Կանոնադրության գլուխ 3, հոդված 9, կետ 6, ենթակետ 2),

- վճարված արժույթների՝ ԿԶԵՀ-ի հաշվարկային միավորներով արտահայտված արժեքի նվազման դեպքում, որպես այդ արժույթները ԿԶԵՀ-ի կապիտալ վճարած պետություն, ԿԶԵՀ-ին վճարել այդ արժույթներով լրացուցիչ գումար, որն անհրաժեշտ է ԿԶԵՀ-ի կապիտալում այդ արժույթներով Հայաստանի Հանրապետության վճարած ներդրումների բոլոր գումարների արժեքները պահպանելու համար՝ Կառավարիչների խորհրդի կողմից հաստատվող կարգին համապատասխան (Կանոնադրության գլուխ 3, հոդված 9, կետ 6, ենթակետ 3),

- անհապաղ միջոցներ ձեռնարկել Հայաստանի Հանրապետության տարածքում Կանոնադրության 7-րդ գլխում շարադրված դրույթներն իրականացնելու համար, և տեղեկացնել ԿԶԵՀ-ին՝ ձեռնարկված գործողություների մասին (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 21, կետ 2),

- ԿԶԵՀ-ի պաշտոնական հաղորդագրություններին տրամադրել Հիմնադրամի ցանկացած այլ անդամ պետության պաշտոնական հաղորդագրություններին նույնանման ռեժիմ՝ ներառյալ դրա դիվանագիտական ներկայացուցչությունները (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 22, կետ 6),

- չսահմանել որևէ արժութային սահմանափակում՝ ներառյալ ԿԶԵՀ-ի միջոցների մուտքը, դրանց տիրապետումը, օգտագործումը կամ փոխանցումը ԿԶԵՀ-ի ֆինանսավորման ցանկացած ստացողի կողմից՝ ցանկացած երկրում վճարումների կատարման համար (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 22, կետ 7),

- երաշխավորել Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրենց ծա-ռայողական պարտականությունները կատարելիս Ղեկավար տնօրենի, Ղեկավար տնօրենի տեղակալների, Վարչության անդամների և ԿԶԵՀ-ի աշխատակիցների՝ դատական և վարչական հետապնդումից՝ իրենց ծառայողական պարտականությունները կատարելու շրջանակներում իրենց կողմից կատարված գործողությունների համար անձեռնմխելիությունը, որը չի կիրառվում քաղաքացիական պատասխանատվության նկատմամբ՝ ճանապարհատրանսպորտային պատահարների ժամանակ վնաս պատճառելու դեպքում (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 22, կետ 8, ենթակետ 1),

- երաշխավորել Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը համապատասխան՝ ընտանիքների անդամներ ճանաչված անձանց հետ միասին (այսուհետ՝ ընտանիքի անդամներ) հայրենադարձության մասով այնպիսի արտոնությունները, որոնցից օգտվում են Հայաստանի Հանրապետությունում դիվանագիտական ներկայացուցչությունների աշխատակիցները (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 22, կետ 8, ենթակետ 2),

- Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրենց ծառայողական պարտականությունները կատարելիս Ղեկավար տնօրենին, Ղեկավար տնօրենի տեղակալներին, Վարչության անդամներին և ԿԶԵՀ-ի աշխատակիցներին ազատել անձնական օգտագործման համար նախատեսված ներմուծվող ապրանքների նկատմամբ մաքսային մարմինների կողմից գանձվող մաքսային տուրքերը, հարկերը և վճարները վճարելուց (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 22, կետ 8, ենթակետ 3),

- Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրենց ծառայողական պարտականությունները կատարելիս Ղեկավար տնօրենին, Ղեկավար տնօրենի տեղակալներին, Վարչության անդամներին և ԿԶԵՀ-ի աշխատակիցներին ազատել պետական ծառայության պարտականություններից (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 22, կետ 8, ենթակետ 4),

- Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրենց ծառայողական պարտականությունները կատարելիս Ղեկավար տնօրենին, Ղեկավար տնօրենի տեղակալներին, Վարչության անդամներին և ԿԶԵՀ-ի աշխատակիցներին ընտանիքի անդամների հետ միասին ազատել ներգաղթի մասով սահմանափակումներից և որպես օտարերկրացիներ գրանցվելուց (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 22, կետ 8, ենթակետ 5),

- ապահովել, որ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրենց ծառայողական պարտականությունները կատարելիս Ղեկավար տնօրենը, Ղեկավար տնօրենի տեղակալները, Վարչության անդամները և ԿԶԵՀ-ի աշխատակիցները արժութային գործառնությունների ոլորտում օգտվեն նույնպիսի առանձնաշնորհումներից, որոնք տրամադրվում են տվյալ պետությունում դիվանագիտական ներկայացուցչությունների աշխատակիցներին (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 22, կետ 8, ենթակետ 6),

- ապահովել, որ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրենց ծառայողական պարտականությունները կատարելիս Ղեկավար տնօրենը, Ղեկավար տնօրենի տեղակալները, Վարչության անդամները և ԿԶԵՀ-ի աշխատակիցները տեղաշարժումների պայմանների և ազատության մասով օգտվեն նույնանման առանձնաշնորհումներից, ինչպես դա կիրառելի է այլ մասնակից պետությունների ներկայացուցիչների, պաշտոնատար անձանց և համադրելի աստիճանի աշխատակիցների նկատմամբ (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 22, կետ 8, ենթակետ 7),

- ԿԶԵՀ-ը, դրա եկամուտները, գույքը և այլ ակտիվներ, ինչպես նաև դրա գործառնություններն ու գործարքները, որոնք, Կանոնադրությանը համապատասխան, իրականացվում են Հայաստանի Հանրապետության տարածքում, ազատել ցանկացած հարկից, վճարից, տուրքից և այլ վճարումից՝ բացառությամբ այն վճարների, որոնք վճարներ են սպասարկման կոնկրետ տեսակների դիմաց (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 23, կետ 1),

- Հայաստանի Հանրապետության տարածքում ազատել ԿԶԵՀ-ին իր պաշտոնական գործունեության շրջանակներում մաքսային տուրքերից, հարկերից և վճարներից՝ ԿԶԵՀ-ի ծառայողական օգտագործման համար նախատեսված ապրանքները ներմուծելիս և արտահանելիս (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 23, կետ 2, պարբերություն 1),

- չգանձել որևէ հարկ, պարտադիր ներդրում և վճար, տուրք և (կամ) այլ ցանկացած վճարում աշխատավարձից և այլ վարձատրություններից, փոխհատուցումներից, կրած ծախսերից կամ ԿԶԵՀ-ի կողմից Ղեկավար տնօրենին, Ղեկավար տնօրենի տեղակալներին, Վարչության անդամներին և ԿԶԵՀ-ի աշխատակիցներին վճարվող այլ վճարումների կապակցությամբ (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 23, կետ 3),

- ազատել ԿԶԵՀ-ին ցանկացած հարկի, տուրքի, պարտադիր վճարի հաշվարկման, գանձման, պահման և վճարման մասով պարտավորություններից, այդ թվում՝ այն դեպքերում, երբ հարկերի պահումը և վճարումն իրականացվում է եկամուտ ստանալու աղբյուրին կից հարկային գործակալի կողմից (Կանոնադրության գլուխ 7, հոդված 23, կետ 4),

- ԿԶԵՀ-ին տրամադրել հիմնավորված հարցվող տեղեկատվություն՝ ԿԶԵՀ-ի նպատակի իրագործմանը և գործառույթների կատարմանն աջակցելու նպատակներով (Կանոնադրության գլուխ 8, հոդված 29, կետ 5):

8. Այն օրվանից, երբ պետությունը դադարում է լինել Հիմնադրամի մասնակից պետություն, այն շարունակում է պատասխանատվություն կրել՝ ԿԶԵՀ-ի նկատմամբ իր պարտավորությունների մասով այնքան ժամանակ, քանի դեռ փոխառությունների կամ ֆինանսավորման այլ ձևերի որևէ մաս Կանոնադրության 10-րդ հոդվածին համապատասխան, որոնց մասով համաձայնագրերը կնքվել են նախքան պետության՝ Հիմնադրամի մասնակից լինելու դադարելը, մնում է չմարված, բայց այն պարտավորություններ չի կրում ԿԶԵՀ-ի կողմից ավելի ուշ տրված փոխառությունների կամ այլ ֆինանսավորման մասով և չի մասնակցում ԿԶԵՀ-ի մաքուր եկամտի բաշխմանը կամ ծախսերի ծածկմանը (Կանոնադրության գլուխ 6, հոդված 18, կետ 9):

Ելնելով գործի քննության արդյունքներից և ղեկավարվելով Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 3-րդ կետով, 170-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերով, ինչպես նաև «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 63, 64 և 74-րդ հոդվածներով՝ Սահմանադրական դատարանը ՈՐՈՇԵՑ.

1. 2024 թվականի հունիսի 26-ին ստորագրված ««Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի հիմնադրման մասին» 2009 թվականի հունիսի 9-ի պայմանագրում փոփոխություններ կատարելու մասին» արձանագրությունում ամրագրված պարտավորությունները համապատասխանում են Սահմանադրությանը:

2. Սահմանադրության 170-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ սույն որոշումը վերջնական է և ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից։

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 21 հոկտեմբերի 2024 թվական:

Սահմանադրական դատարանը, դռնբաց նիստում գրավոր ընթացակարգով քննելով «2024 թվականի հունիսի 26-ին ստորագրված «Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի հիմնադրման մասին» 2009 թվականի հունիսի 9-ի պայմանագրում փոփոխություններ կատարելու մասին» արձանագրությունում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ» գործը, 2024 թվականի հոկտեմբերի 18-ի ՍԴՈ-1758 որոշմամբ որոշել է, որ 2024 թվականի հունիսի 26-ին ստորագրված՝ «Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի հիմնադրման մասին» 2009 թվականի հունիսի 9-ի պայմանագրում փոփոխություններ կատարելու մասին» արձանագրությունում ամրագրված պարտավորությունները համապատասխանում են Սահմանադրությանը:

Համաձայն չլինելով Սահմանադրական դատարանի 2024 թվականի հոկտեմբերի 18-ի ՍԴՈ-1758 որոշմանը՝ Սահմանադրական դատարանի դատավոր Ե. Խունդկարյանս շարադրում եմ դրա վերաբերյալ իմ հատուկ կարծիքը։

Նախքան հատուկ կարծիքի պատճառաբանություններին անդրադառնալը՝ հարկ եմ համարում նշել, որ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 62-րդ հոդվածի 2-րդ մասի բովանդակությունից հետևում է, որ Սահմանադրական դատարանի կողմից որոշումներ և եզրակացություններն ընդունելիս քվեարկությանը մասնակցելը և Սահմանադրական դատարանի համապատասխան որոշման կամ եզրակացության ընդունմանը կողմ կամ դեմ քվեարկելը Սահմանադրական դատարանի դատավորի պարտականությունն է։

Հաշվի առնելով միջազգային պայմանագրերում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու վերաբերյալ գործերի քննության արդյունքում Սահմանադրական դատարանի կողմից ընդունվող որոշումների (դրանցում արտահայտվող իրավական դիրքորոշումների) նշանակությունը միջազգային պայմանագրերի վավերացման գործընթացի, ինչպես նաև իրավաստեղծ և իրավակիրառ պրակտիկայի համար՝ հանրությանը պետք է հասանելի լինեն այդպիսի գործով ընդունված որոշմանը Սահմանադրական դատարանի դատավորի անհամաձայնության պատճառները, իսկ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 62-րդ հոդվածի 10-րդ մասով սահմանված է Սահմանադրական դատարանի դատավորի՝ ընդունված որոշումից տարբերվող դիրքորոշումը պաշտոնապես ներկայացնելու մեկ եղանակ՝ հատուկ կարծիք շարադրելը։ Հետևաբար կարծում եմ, որ նշված գործերի քննության արդյունքում համապատասխան որոշման ընդունմանը դեմ քվեարկելու փաստից ուղղակիորեն բխում է հատուկ կարծիք ներկայացնելու՝ իմ՝ որպես Սահմանադրական դատարանի դատավորի պարտականությունը, ինչով էլ պայմանավորված ներկայացնում եմ իմ հատուկ կարծիքը։

Հարկ եմ համարում նշել, որ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի՝ «Միջազգային պայմանագրում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության որոշումը» վերտառությամբ 74-րդ հոդվածի 6-րդ մասում նշված որոշումներից որևէ մեկն ընդունելու համար անհրաժեշտ է օրենքով սահմանված կարգով Սահմանադրական դատարան ներկայացված դիմում։ Հակառակ դեպքում, եթե առկա չէ թույլատրելի եղանակով ներկայացված դիմում կամ այն չի համապատասխանում օրենքով սահմանված պահանջներին, ապա Սահմանադրական դատարանն իրավասու չէ ըստ էության որոշում ընդունել միջազգային պայմանագրում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցի վերաբերյալ։

Ինչպես վերը նշվեց, Սահմանադրական դատարանն իր 2024 թվականի հոկտեմբերի 18-ի ՍԴՈ-1758 որոշմամբ 2024 թվականի հունիսի 26-ին ստորագրված՝ «Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի հիմնադրման մասին» 2009 թվականի հունիսի 9-ի պայմանագրում փոփոխություններ կատարելու մասին» արձանագրությունում ամրագրված պարտավորությունները ճանաչել է Սահմանադրությանը համապատասխանող։ Հարկ եմ համարում ընդգծել, որ սույն հատուկ կարծիքի շրջանակներում նշված որոշմանը բովանդակային առումով անդրադառնալն անհրաժեշտ չեմ համարում, քանի որ այդ որոշմանն իմ անհամաձայնության հիմքում ընկած է թույլատրելի եղանակով ներկայացված, «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքով դիմումին ներկայացվող պահանջներին բավարարող դիմումի բացակայությունը, որպիսի պայմաններում կարծում եմ, որ Սահմանադրական դատարանն իրավասու չէր սույն գործով ըստ էության որոշում ընդունել՝ անկախ այդ որոշման բովանդակությունից։

Այսպես՝ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքը սահմանում է դիմումին ներկայացվող պահանջները և Սահմանադրական դատարան դիմումի ներկայացման եղանակը։ Միաժամանակ նշված օրենքում ամրագրված իրավանորմերի բովանդակությունից հետևում է, որ Սահմանադրական դատարանում գործերի քննության միակ հնարավոր առիթը դիմումն է, որը պետք է ներկայացվի իրավասու անձի կողմից, համապատասխանի «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքով դիմումին ներկայացվող պահանջներին և ներկայացված լինի թույլատրելի եղանակով։

Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ Սահմանադրական դատարանը Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով սահմանված կարգով մինչև միջազգային պայմանագրի վավերացումը որոշում է դրանում ամրագրված պարտավորությունների համապատասխանությունը Սահմանադրությանը, իսկ Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 3-րդ կետով սահմանված դեպքում Սահմանադրական դատարան դիմում է Կառավարությունը1։

Միաժամանակ Սահմանադրության 152-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերից հետևում է, որ Կառավարության գործունեությունը ղեկավարում է վարչապետը, իսկ նրա բացակայության ժամանակ վարչապետի սահմանած կարգով վարչապետին փոխարինում է փոխվարչապետներից մեկը:

Սահմանադրության վերոնշյալ դրույթները և «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի իրավակարգավորումները (22-րդ հոդվածի 1-ին մաս, 24-րդ հոդվածի 1-ին մաս, 46-րդ հոդվածի 2-րդ մաս, 74-րդ հոդվածի 1-ին մաս) թույլ են տալիս կատարել հետևյալ դատողությունները.

- մինչև Ազգային ժողովի կողմից միջազգային պայմանագրի վավերացումը դրանում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցով Սահմանադրական դատարան դիմելու իրավասությունը վերապահված է Կառավարությանը.

- այդ հարցով Սահմանադրական դատարան ներկայացվող դիմումը պետք է լինի իրավասու անձի կողմից ստորագրված։ Ընդ որում, վերը նշված կարգավորումները հնարավոր են համարում այդ հարցով դիմումի ստորագրումը նաև վարչապետի բացակայության ժամանակ վերջինիս փոխարինող փոխվարչապետի կողմից։ Միաժամանակ իմ գնահատմամբ, եթե դիմումը ստորագրվում է ոչ թե վարչապետի, այլ վերջինիս փոխարինող փոխվարչապետի կողմից, Սահմանադրական դատարան ներկայացվող դիմումին պետք է կցվի այդ փոխվարչապետի կողմից վարչապետին փոխարինելու հանգամանքը հավաստող փաստաթուղթը (դրա պատճենը), քանի որ միայն այդ դեպքում հնարավոր կլինի փաստել նրա՝ որպես վարչապետին փոխարինող անձի՝ Սահմանադրական դատարանում Կառավարությանն ի պաշտոնե ներկայացնելու լիազորության առկայությունը։

Տվյալ դեպքում սույն գործի նյութերում առկա է Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի գրության ձևաթղթի վրա կազմված, Մհեր Գրիգորյանի կողմից Սահմանադրական դատարանին հասցեագրված գրություն2, որով նա, ղեկավարվելով Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, դիմել է Սահմանադրական դատարան՝ 2024 թվականի հունիսի 26-ին ստորագրված՝ «Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամի հիմնադրման մասին» 2009 թվականի հունիսի 9-ի պայմանագրում փոփոխություններ կատարելու մասին» արձանագրությունում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու համար։

Մինչդեռ սույն գործի նյութերը հնարավորություն չեն տալիս եզրահանգում կատարել այն մասին, որ Սահմանադրական դատարան դիմած անձն իրավասու էր միջազգային պայմանագրում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու հարցով Կառավարության անունից դիմում ներկայացնել Սահմանադրական դատարան։ Մասնավորապես՝ գործի նյութերից պարզ չէ, թե Սահմանադրական դատարան դիմած անձն ինչ կարգավիճակով է Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն դիմել Սահմանադրական դատարան, արդյոք նա եղել է վարչապետի բացակայության ժամանակ վերջինիս փոխարինող փոխվարչապետ, թե՝ ոչ, այն դեպքում, երբ ըստ սույն գործի նյութերի՝ նշված դիմումը ներկայացվել է «Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Մհեր Գրիգորյան»-ի կողմից։

Գտնում եմ, որ դիմողի կողմից ներկայացված՝ գործի նյութերի հիման վրա նշված հարցերը պարզելու հնարավորության բացակայության պայմաններում դիմումը պետք է համարվեր իրավասու անձի կողմից չստորագրված, ինչը հիմք էր «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 26-րդ հոդվածով նախատեսված հետևանքների առաջացման, այն է՝ եռօրյա ժամկետում Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի կողմից դիմումի՝ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 24-րդ հոդվածին անհամապատասխանության մասին դիմողին տեղեկացնելու համար։

Միաժամանակ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի իրավակարգավորումները 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի և 88-րդ հոդվածի 6-րդ մասի իրավակարգավորումներից հետևում է, որ դիմումը կարող է թղթային եղանակով ներկայացվել Սահմանադրական դատարան առանց նախապայմանների, իսկ էլեկտրոնային եղանակով դիմումի ներկայացումը Սահմանադրական դատարան թույլատրելի է միայն այն դեպքում, երբ Սահմանադրական դատարանում առկա են համապատասխան տեխնիկական հնարավորություններ։

Վերահաստատելով միջազգային պայմանագրերում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու վերաբերյալ գործերով Սահմանադրական դատարանի կողմից կայացված որոշումների (օրինակ՝ ՍԴՈ-1581, ՍԴՈ-1620, ՍԴՈ-1622, ՍԴՈ-1674, ՍԴՈ-1676, ՍԴՈ-1706, ՍԴՈ-1734, ՍԴՈ-1746 և այլն) կապակցությամբ իմ կողմից ներկայացված՝ հատուկ կարծիքներում արտահայտված դիրքորոշումները՝ գտնում եմ, որ գործող իրավակարգավորումների պայմաններում Սահմանադրական դատարանում համապատասխան տեխնիկական հնարավորությունների առկայությունը և դրանով պայմանավորված՝ էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ընդունելու, դրանց հիման վրա գործեր քննելու Սահմանադրական դատարանի իրավասությունը պետք է հավաստվեն Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտով։ Այսինքն՝ Սահմանադրական դատարան դիմող հնարավոր սուբյեկտները (դրա իրավունքն ունեցող անձինք) Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտից պետք է իրազեկվեն, որ Սահմանադրական դատարանում առկա են էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ընդունելու համապատասխան տեխնիկական հնարավորություններ, ինչպես նաև տեղեկանան էլեկտրոնային այն հարթակի մասին, որով Սահմանադրական դատարանն ընդունելու է էլեկտրոնային եղանակով ներկայացվող դիմումները, և միայն այդ պայմաններում անձինք կարող են էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ներկայացնել Սահմանադրական դատարան։

Ասվածի հիմքում ընկած է այն հանգամանքը, որ առանց համապատասխան իրավական հիմքի հնարավոր չէ միանշանակ եզրահանգում կատարել այն մասին, թե Սահմանադրական դատարանում առկա են արդյոք էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ընդունելու համապատասխան տեխնիկական հնարավորություններ, իսկ նման եզրահանգման հիմքում պետք է ընկած լինի Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտը, որում պետք է նշված լինի էլեկտրոնային այն հարթակը, որի միջոցով դիմումների ներկայացումը Սահմանադրական դատարանը համարելու է ընդունելի, ինչպես նաև տեղեկատվական տեխնոլոգիաների տեխնիկական միջոցների այն գործիքակազմը, որի միջոցով Սահմանադրական դատարանում իրականացվելու է էլեկտրոնային փաստաթղթում առկա էլեկտրոնային ստորագրության իսկության ստուգումը։ Դրա միջոցով Սահմանադրական դատարան դիմող անձանց համար հստակ և կանխատեսելի կլինի ոչ միայն այն, թե Սահմանադրական դատարանի կողմից որ հարթակի միջոցով են ընդունվում էլեկտրոնային եղանակով ներկայացվող դիմումները, այլև այն, թե տեղեկատվական տեխնոլոգիաների տեխնիկական միջոցների ինչ գործիքակազմով է Սահմանադրական դատարանում պարզվում ստացված դիմումի՝ իրավասու անձի կողմից ստորագրված լինելու հանգամանքը։

Քննարկվող դեպքում սույն գործի նյութերում առկա է թղթային տարբերակով դիմում, որի վրա առկա չէ դիմողի ստորագրություն։

Նկատի ունենալով, որ սույն գործի նյութերում առկա դիմումի թղթային օրինակում բացակայում է որևէ ստորագրություն և Սահմանադրական դատարանի կողմից գործի քննության առիթ համարված դիմումի վրա առկա է միայն նշում՝ էլեկտրոնային ստորագրությամբ հաստատված լինելու մասին, հարկ եմ համարում անդրադառնալ Սահմանադրական դատարան էլեկտրոնային փաստաթղթի ձևով դիմում ներկայացնելու հարցին։

Ելնելով միջազգային պայմանագրերում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու վերաբերյալ գործերով Սահմանադրական դատարանի կողմից կայացված որոշումների (օրինակ՝ ՍԴՈ-1581, ՍԴՈ-1620, ՍԴՈ-1622, ՍԴՈ-1674, ՍԴՈ-1676, ՍԴՈ-1706, ՍԴՈ-1734, ՍԴՈ-1746 և այլն) կապակցությամբ իմ կողմից ներկայացված՝ հատուկ կարծիքներում վկայակոչված՝ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի և «Էլեկտրոնային փաստաթղթի և էլեկտրոնային թվային ստորագրության մասին» օրենքի վկայակոչված իրավական նորմերի վերլուծությունից՝ կարելի է արձանագրել, որ էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ պաշտպանված, էլեկտրոնային փաստաթուղթ համարվող դիմումն ունի նույն իրավական նշանակությունը, ինչն ունի իրավասու անձի կողմից ձեռագիր ստորագրված դիմումը հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում.

- հաստատվել է էլեկտրոնային թվային ստորագրության իսկությունը, այսինքն՝ առկա է էլեկտրոնային թվային ստորագրության ստուգման տվյալների և միջոցների կիրառման հնարավորություն և կիրառման դրական արդյունք, որը նույնականացնում է ստորագրող անձին.

- չկան բավարար ապացույցներ այն մասին, որ փաստաթուղթը փոփոխվել կամ կեղծվել է այն պահից, երբ այն հաղորդվել և (կամ) տրվել է պահպանության, բացառությամբ այն դարձունակ փոփոխությունների, որոնք անհրաժեշտ և անխուսափելի են այդ էլեկտրոնային փաստաթղթի հաղորդման և (կամ) պահպանման համար:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ կարծում եմ, որ էլեկտրոնային փաստաթղթաշարժի համակարգի միջոցով դիմումների ներկայացումն ընդունելի համարելու պայմաններում անգամ սույն դեպքում գործի քննության առիթ համարված դիմումին կարող էր տրվել դիմողի («Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) ձեռագիր ստորագրությամբ ամրագրված փաստաթղթի նշանակություն միայն վերը նշված պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում, քանի որ միայն այդ դեպքում հնարավոր կլիներ արձանագրել, որ դիմումն իսկապես ստորագրվել է դիմողի («Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) կողմից։ Մինչդեռ Սահմանադրական դատարանում էլեկտրոնային թվային ստորագրության իսկությունը ստուգելու տեխնիկական հնարավորությունների առկայության մասին իրավական ակտի բացակայության պայմաններում, ինչպես նաև սույն գործի նյութերում առկա դիմումի վրա որևէ ստորագրության բացակայության պայմաններում, կարծում եմ, որ ներկայացված դիմումը պետք է համարվեր իրավասու անձի կողմից չստորագրված, ուստի պետք է վրա հասնեին «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 26-րդ հոդվածով նախատեսված հետևանքները, այն է՝ դիմողը պետք է եռօրյա ժամկետում Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի կողմից տեղեկացվեր դիմումի՝ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 24-րդ հոդվածին անհամապատասխանության մասին, ինչի արդյունքում դիմողը նաև կկարողանար օգտվել դիմումը «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի պահանջներին համապատասխանեցնելու օրենսդրական հնարավորությունից։

Միաժամանակ, եթե Սահմանադրական դատարանը համարել է, որ սույն դեպքում առկա է էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ պաշտպանված էլեկտրոնային փաստաթուղթ, որն ունի նույն իրավական նշանակությունը, ինչն ունի անձի ձեռագիր ստորագրությամբ ամրագրված փաստաթուղթը, ապա կարծում եմ, որ նման եզրահանգում կատարելու համար սույն գործում առնվազն պետք է առկա լիներ Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի կողմից կազմված փաստաթուղթ այն մասին, որ տվյալ դեպքում իսկապես առկա է էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ պաշտպանված էլեկտրոնային փաստաթուղթ, և Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմը ստուգել է ստորագրության իսկությունը՝ պարզելով, որ այդ փաստաթուղթը ստորագրվել է դիմողի («Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) կողմից։ Մինչդեռ սույն գործում նման փաստաթղթի բացակայության պայմաններում անհասկանալի է, թե ինչպես է սույն գործի քննության առիթ համարված դիմումին տրվել դիմողի («Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) ձեռագիր ստորագրությամբ ամրագրված փաստաթղթի նշանակություն, այլ կերպ՝ ներկայացված փաստաթուղթն ինչ հիմքով է համարվել իրավասու անձի կողմից ստորագրված։

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ կարծում եմ, որ սույն գործով առկա չէ թույլատրելի եղանակով ներկայացված, «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքով դիմումին ներկայացվող պահանջներին բավարարող դիմում, որպիսի պայմաններում Սահմանադրական դատարանն իրավասու չէր սույն գործով ընդունել ըստ էության որոշում։ Միաժամանակ հարկ եմ համարում ընդգծել, որ տվյալ դեպքում նաև առկա չէին ինչպես գործի քննությունը մերժելու, այնպես էլ գործի վարույթը կարճելու հիմքեր։ Կարծում եմ, որ տվյալ դեպքում սահմանադրական դատավարության կողմը չի կարող զրկվել սահմանադրական արդարադատություն ստանալու իրավունքից, քանի որ Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի կողմից նրան պետք է տրամադրվեր օրենքով սահմանված ժամկետը՝ առկա թերությունները շտկելու և դիմումը «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի պահանջներին համապատասխանեցնելու համար։

____________________________

1 Համանման իրավական կարգավորում է սահմանում նաև «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 74-րդ հոդվածի 1-ին մասը։

2 Ինչպես 2024 թվականի հոկտեմբերի 10-ին Սահմանադրական դատարան մուտքագրված գրության, այնպես էլ դրան կից ներկայացված՝ Կառավարության 2024 թվականի սեպտեմբերի 5-ի թիվ 1411-Ա որոշման վրա առկա չէ ստորագրություն, ինչին անդրադարձ կկատարվի ստորև։

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 24 հոկտեմբերի 2024 թվական: