2024 թվականի սեպտեմբերի 25-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Գագիկ Մաթևոսյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 26․01․2024 թվականի «Վերաքննիչ բողոքը մերժելու մասին» որոշման դեմ` վարչական գործով ըստ դիմումի Գագիկ Մաթևոսյանի ընդդեմ ՀՀ կառավարության՝ ՀՀ կառավարության 27.12.2018 թվականի «Երևան քաղաքի գլխավոր պողոտայի՝ Աբովյան, Փավստոս Բուզանդ, Եզնիկ Կողբացու և Արամի փողոցներով պարփակված տարածքների նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին» թիվ 1528-Ն որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջների մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Գագիկ Մաթևոսյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել ՀՀ կառավարության 27.12.2018 թվականի «Երևան քաղաքի գլխավոր պողոտայի՝ Աբովյան, Փավստոս Բուզանդ, Եզնիկ Կողբացու և Արամի փողոցներով պարփակված տարածքների նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին» թիվ 1528-Ն որոշումը։

ՀՀ վարչական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Ա․ Հարությունյան, դատավորներ՝ Ե․ Առաքելյան, Մ․ Համբարձումյան, Մ․ Մելքումյան, Մ․ Պետրոսյան) (այսուհետ` Դատարան) 20․11․2023 թվականի որոշմամբ դիմումը վերադարձվել է։

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 26․01․2024 թվականի որոշմամբ Գագիկ Մաթևոսյանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 20․11․2023 թվականի «Դիմումը վերադարձնելու մասին» որոշումը թողնվել է անփոփոխ։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Գագիկ Մաթևոսյանը (ներկայացուցիչ՝ Արթուր Գրիգորյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում` ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Ստորադաս դատարանները խախտել են ՀՀ Սահմանադրության 3-րդ, 5-րդ հոդվածները, 61-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 62-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 81-րդ հոդվածը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 198-րդ հոդվածը, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը։

Բողոքաբերը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Դատական սխալի հետևանքով ոտնահարվել է ՀՀ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 4-րդ և 5-րդ մասերով, ինչպես նաև Կոնվենցիայի 1-ին արձանագրության 1-ին հոդվածով երաշխավորված դիմողի սեփականության իրավունքը՝ հետապնդվող նպատակի և այդ իրավունքի պաշտպանության միջև արդարացի հավասարակշռությունը պահպանելու անհրաժեշտության համատեքստում:

Դատարանները հրաժարվել են արդարադատության իրականացումից, դիմողի դատական պաշտպանության իրավունքն ակնհայտ անհամաչափ սահմանափակումների ենթարկելով՝ խաթարել են արդարադատության բուն էությունը։

Դատարանները դիմողին զրկել են իր սահմանադրական և կոնվենցիոն իրավունքների արդյունավետ դատական պաշտպանությունից՝ այդ իրավունքի իրացման հնարավորությունը չարդարացված կերպով սահմանափակելով այն աստիճան, որ չեզոքացվել է այդ իրավունքի բուն էությունը:

Վերոգրյալի հիման վրա՝ բողոքաբերը պահանջել է վերացնել Վերաքննիչ դատարանի 26.01.2024 թվականի «Վերաքննիչ բողոքը մերժելու մասին» որոշումը և կայացնել նոր դատական ակտ՝ վերացնել Դատարանի 20․11․2023 թվականի «Դիմումը վերադարձնելու մասին» որոշումը։

3. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի, 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 81-րդ հոդվածի, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 198-րդ հոդվածի, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով․

Վերոգրյալով պայմանավորված Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերի վարույթի առանձնահատկություններին։

Ըստ այդմ՝ սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի խնդիրն է մարդու իրավունքների ու ազատությունների հիմնարար խախտումները վերացնելու իր սահմանադրական գործառույթի շրջանակներում պարզել. արդյո՞ք նորմատիվ իրավական ակտի կամ դրա դրույթների՝ դրանից ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին, այդ թվում ՀՀ Սահմանադրությանը և Կոնվենցիային համապատասխանությունը որոշելու հարցը կարող է վիճարկման առարկա դառնալ վարչադատավարական կարգով։

ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 81-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ հիմնական իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ Սահմանադրությունում ամրագրված դրույթները մեկնաբանելիս հաշվի է առնվում Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած՝ մարդու իրավունքների վերաբերյալ միջազգային պայմանագրերի հիման վրա գործող մարմինների պրակտիկան:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակումները չեն կարող գերազանցել Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով սահմանված սահմանափակումները:

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք (...):

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ` Եվրոպական դատարան) արձանագրել է, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը կիրառվում է, երբ հայցի առարկան իր բնույթով «նյութական» է և հիմնված է այնպիսի իրավունքների ենթադրյալ խախտումների վրա, որոնք նույնպես նյութական են (տե՛ս, Editions Périscope v. France գործով Եվրոպական դատարանի 26․03․1992 թվականի վճիռը, կետ 44), կամ երբ գործի ելքը «վճռորոշ է մասնավոր իրավունքների և պարտականությունների» համար (տե՛ս, H. v. France գործով Եվրոպական դատարանի 24․10․ 1989 թվականի վճիռը, կետ 47)։

Հետևապես, անհրաժեշտ է, որպեսզի վարչական մարմինների որոշումները, որոնք ինքնին չեն բավարարում Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջներին, ենթարկվեն համապատասխան վերահսկողության «լիարժեք իրավասություն ունեցող դատական մարմնի կողմից» (տե՛ս, Ortenberg v. Austria գործով Եվրոպական դատարանի 25.10.1994 թվականի վճիռը, կետ 31)։

Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի 07.02.1995 թվականի թիվ R(95)5 հանձնարարականի 1-ին հոդվածի (a) կետով նախատեսված սկզբունքի համաձայն` պետք է առկա լինի վերադաս դատարանի (երկրորդ ատյանի դատարան) կողմից ստորադաս դատարանի (առաջին ատյանի դատարան) ցանկացած որոշման վերանայման հնարավորություն:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն` դատարանի մատչելիության իրավունքն արդար դատաքննության իրավունքի բաղկացուցիչ մասն է: Այնուամենայնիվ, այդ իրավունքը բացարձակ չէ և կարող է ենթարկվել սահմանափակումների: Այդ սահմանափակումները թույլատրվում են, քանի որ մատչելիության իրավունքն իր բնույթով պահանջում է պետության կողմից որոշակի կարգավորումներ: Այս առումով պետությունը որոշակի հայեցողական լիազորություն ունի: Դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը պետք է իրականացվի այնպես, որ այն չխախտի կամ զրկի անձին մատչելիության իրավունքից այնպես կամ այն աստիճան, որ խախտվի այդ իրավունքի բուն էությունը: Դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը չի կարող համատեղելի լինել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի հետ, եթե այն իրավաչափ նպատակ չհետապնդի և եթե չլինի ողջամիտ հարաբերակցություն ձեռնարկվող միջոցների և հետապնդվող նպատակների միջև համաչափության առումով (տե՛ս, Ashingdane v. The United Kingdom գործով Եվրոպական դատարանի 28.05.1985 թվականի վճիռը, կետ 57):

Դատարանի մատչելիության իրավունքը պետք է լինի «գործնական և արդյունավետ»: Որպեսզի մատչելիության իրավունքը լինի արդյունավետ, անհատը պետք է «ունենա հստակ, գործնական հնարավորություն՝ վիճարկելու այն ակտը, որով միջամտություն է կատարվում իր իրավունքներին» (տե՛ս, Bellet v. France գործով Եվրոպական դատարանի 04.12.1995 թվականի վճիռը, կետեր 36, 38): Այն կանոնները, որոնք կարգավորում են դատական վերանայման համար բողոք կամ դիմում ներկայացնելիս ձեռնարկվելիք պաշտոնական քայլերն ու ժամկետների հետ համապատասխանությունը, նպատակ ունեն ապահովելու արդարադատության պատշաճ իրականացումը և, մասնավորապես, իրավական որոշակիության սկզբունքի հետ համապատասխանությունը (տե՛ս, Cañete de Goñi v. Spain գործով Եվրոպական դատարանի 15.01.2003 թվականի վճիռը, կետ 36): Հետևաբար, նշված կանոնները կամ դրանց կիրառումը չպետք է խոչընդոտեն դատավարության մասնակիցների՝ իրավական պաշտպանության հասանելի միջոցի օգտագործումը (տե՛ս, Miragall Escolano v. Spain գործով Եվրոպական դատարանի 25.04.2000 թվականի վճիռը, կետ 36):

ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներով հանգամանորեն անդրադարձել է արդարադատության մատչելիության, արդար և արդյունավետ դատական քննության իրավունքների երաշխավորման սահմանադրական իրավաչափության խնդիրներին` կարևորելով դրանք որպես դատական պաշտպանության իրավունքի անհրաժեշտ բաղադրատարրեր՝ հավասարապես ընդգծելով դրանց կարևորությունը դատաընթացակարգային բնագավառներում (քրեական, քաղաքացիական և վարչական):

Մասնավորապես՝ ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր 12.07.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1293 որոշմամբ առանձնացրել է դատարանի մատչելիության իրավունքի արդյունավետ իրացումն ապահովող հետևյալ չափանիշները.

- դատավարական որևէ առանձնահատկություն կամ ընթացակարգ չի կարող խոչընդոտել կամ կանխել դատարան դիմելու իրավունքի արդյունավետ իրացման հնարավորությունը, իմաստազրկել Սահմանադրությամբ երաշխավորված դատական պաշտպանության իրավունքը կամ դրա իրացման արգելք հանդիսանալ,

- ընթացակարգային որևէ առանձնահատկություն չի կարող մեկնաբանվել որպես ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված` դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակման հիմնավորում,

- դատարանի մատչելիությունը կարող է ունենալ այնպիսի սահմանափակումներ, որոնք չեն խաթարում այդ իրավունքի բուն էությունը,

- դատարան դիմելիս անձը չպետք է ծանրաբեռնվի ավելորդ ձևական պահանջներով, իրավական որոշակիության ապահովման պահանջից ելնելով` դատարանի մատչելիության իրավունքի իրացման համար անհրաժեշտ որոշակի իմպերատիվ նախապայմանի առկայությունն ինքնին չի կարող դիտվել որպես ՀՀ Սահմանադրությանը հակասող: Այլ հարց է, որ նման նախապայմանը պետք է լինի իրագործելի, ողջամիտ և չհանգեցնի իրավունքի էության խախտման:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում բազմիցս փաստել է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում երաշխավորված են անձի դատական պաշտպանության և արդար դատաքննության հիմնական իրավունքները, որոնց կարևոր բաղադրիչներից մեկը բողոքարկման իրավունքն է: Բողոքարկման ինստիտուտն իրավական միջոց է, որը հնարավորություն է տալիս որոշակի ընթացակարգի միջոցով գործնականում ապահովելու դատական սխալների բացահայտումը և ուղղումը` դրանով իսկ նպաստելով արդարադատության նպատակների գործնականում իրականացմանը (տե՛ս, «Ֆասթ Սփլայ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի թիվ ՎԴ3/0347/05/13 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.03.2015 թվականի որոշումը, Վարդան Աբրահամյանն ընդդեմ «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԴ/17609/02/18 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 19.04.2019 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատական պաշտպանության և արդար դատաքննության հիմնական իրավունքները երաշխավորող իրավակարգավորումների և դրանցից բխող իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո պետք է մեկնաբանվի նաև ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 191-րդ հոդվածը:

Այսպես, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 191-րդ հոդվածի համաձայն՝ վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի՝ դրանց համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի Սահմանադրությունից) համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը:

Օրենսգրքի 192-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է վարչական դատարան դիմելու նախադրյալները, ըստ որոնց՝ 191-րդ հոդվածով նախատեսված գործերով վարչական դատարան կարող է դիմել յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ, եթե համարում է, որ՝

1) որևէ անհատական իրավական ակտով, բացառությամբ դատական ակտի, կամ որևէ ռեալ ակտով իր նկատմամբ կիրառված նորմատիվ իրավական ակտով (դրա որևէ դրույթով) խախտվել են Սահմանադրության 2-րդ գլխով, մարդու և քաղաքացու իրավունքներին և ազատություններին վերաբերող միջազգային իրավունքի նորմերով, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով ամրագրված իր իրավունքները.

2) իրենց նկատմամբ չկիրառված նորմատիվ իրավական ակտով (դրա դրույթով) կարող են խախտվել նույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նշված իրենց իրավունքները:

Վկայակոչված նորմերից հետևում է, որ օրենսդիրը հնարավորություն է ընձեռել վարչադատավարական կարգով իր իրավունքների պաշտպանությունն իրականացնող սուբյեկտին վիճարկման առարկա դարձնելու իր իրավունքները և ազատությունները ենթադրյալ խախտող այն նորմատիվ իրավական ակտը կամ դրա դրույթները, որի վերաբերյալ վերջինս բարձրացնում է դրանից ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերի համապատասխանության հարց։ Ընդ որում, շահագրգիռ անձն իրավունք ունի նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափության վիճարկման պահանջով դիմելու վարչական դատարան, ի թիվս այլնի նաև, այն դեպքում, երբ համարում է, որ վեճի առարկա նորմատիվ իրավական ակտով կամ դրա որևէ դրույթով խախտվել են մարդու և քաղաքացու իրավունքներին և ազատություններին վերաբերող միջազգային իրավունքի նորմերով ամրագրված իր իրավունքները, կամ երբ առկա է այդ իրավունքների խախտման հնարավորություն։

1) Վերոգրյալի լույսի ներքո՝ Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում, նախ, անդրադառնալ ՀՀ վարչական դատարանում նորմատիվ իրավական ակտի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանելու հիմքով՝ իրավաչափության ստուգման հնարավորությանը։

Այսպես, հարկ է փաստել, որ Օրենսգրքի 191-րդ հոդվածով օրենսդիրը վարչական դատարանին ընդդատյա՝ նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման գործերի շարքում չի ներառել ՀՀ Սահմանադրությանը դրանց համապատասխանության հարցը որոշելու հնարավորությունը։

Միաժամանակ, նման դրույթ նախատեսված է նաև Օրենսգրքի ընդհանուր մասում։ Մասնավորապես՝ Օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է, որ վարչական դատարանին ընդդատյա չեն Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դատարանի ենթակայությանը վերապահված գործերը։

Վերոգրյալ նորմերից հետևում է, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգիրքը, իր ընդդատության շրջանակում ընդգրկելով հանրային իրավահարաբերություններից ծագող բոլոր գործերը, առանձնացրել է այնպիսի գործերի մի շրջանակ, որոնց քննությունը դուրս է ՀՀ վարչական դատարանի առարկայական ընդդատության սահմաններից, որոնց շարքում ներառվում են նաև ՀՀ սահմանադրական դատարանի ենթակայությանը վերապահված գործերը, այդ թվում նաև՝ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ գործերը։

ՀՀ Սահմանադրության 167-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է Սահմանադրական դատարանը` ապահովելով Սահմանադրության գերակայությունը: 

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ սահմանադրական դատարանի լիազորությունները սահմանվում են Սահմանադրությամբ, իսկ կազմավորման և գործունեության կարգը` Սահմանադրությամբ և Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով:

ՀՀ Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ սահմանադրական դատարանը Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով սահմանված կարգով որոշում է օրենքների, Ազգային ժողովի որոշումների, Հանրապետության նախագահի հրամանագրերի և կարգադրությունների, Կառավարության և վարչապետի որոշումների, ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի համապատասխանությունը Սահմանադրությանը:

ՀՀ Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետի համաձայն՝ սահմանադրական դատարան կարող է դիմել յուրաքանչյուր ոք՝ կոնկրետ գործով, երբ առկա է դատարանի վերջնական ակտը, սպառվել են դատական պաշտպանության բոլոր միջոցները և վիճարկում է այդ ակտով իր նկատմամբ կիրառված նորմատիվ իրավական ակտի դրույթի սահմանադրականությունը, ինչը հանգեցրել է Սահմանադրության 2-րդ գլխում ամրագրված իր հիմնական իրավունքների և ազատությունների խախտման՝ հաշվի առնելով նաև համապատասխան դրույթին իրավակիրառ պրակտիկայում տրված մեկնաբանությունը։

«Սահմանադրական դատարանի մասին» ՀՀ սահմանադրական օրենքի 68-րդ հոդվածը, որը վերաբերում է Հանրապետության նախագահի, Կառավարության, պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ հինգերորդի և Մարդու իրավունքների պաշտպանի դիմումների հիման վրա իրավական ակտերի՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու վերաբերյալ գործերի քննությանը, սահմանում է, որ նույն հոդվածում նշված գործերով կարող է վիճարկվել Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված ինչպես նորմատիվ, այնպես էլ անհատական բնույթ ունեցող իրավական ակտերի սահմանադրականությունը, բացառությամբ Մարդու իրավունքների պաշտպանի կողմից դիմում ներկայացվելու դեպքերի։

Վկայակոչված նորմերից հետևում է, որ սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է ՀՀ սահմանադրական դատարանը՝ ապահովելով ՀՀ Սահմանադրության գերակայությունը: Վերոնշյալ լիազորությունն իրականացնելիս ՀՀ սահմանադրական դատարանը որոշում է նաև օրենքների, Ազգային ժողովի որոշումների, Հանրապետության նախագահի հրամանագրերի և կարգադրությունների, Կառավարության և վարչապետի որոշումների, ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի համապատասխանությունը ՀՀ Սահմանադրությանը: Այսինքն՝ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանելու հարցը որոշելու լիազորությունը վերապահված է բացառապես ՀՀ սահմանադրական դատարանին։ Հետևաբար այն դեպքում, երբ ՀՀ վարչական դատարան ներկայացվում է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանելու հարցը որոշելու պահանջ, ապա այդպիսի հարցը դուրս է ՀՀ վարչական դատարանի առարկայական ընդդատության շրջանակից։

2) Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ նաև նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման գործերով այդ ակտերի կամ դրանց վիճարկվող դրույթների՝ միջազգային իրավունքի նորմերին, այդ թվում նաև՝ Կոնվենցիային համապատասխանությունը որոշելու ՀՀ վարչական դատարանի լիազորությանը։

Այսպես, ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Սահմանադրությունն ունի բարձրագույն իրավաբանական ուժ:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասով ամրագրված՝ նորմատիվ իրավական ակտերի աստիճանակարգության համաձայն՝ օրենքները պետք է համապատասխանեն սահմանադրական օրենքներին, իսկ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերը՝ սահմանադրական օրենքներին և օրենքներին:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասը Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրերի և օրենքների նորմերի միջև առաջացող հակասությունը լուծում է՝ նախապատվությունը տալով միջազգային պայմանագրերի նորմերին:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ՝ հարկ է նշել, որ Հայաստանի Հանրապետությունը, լինելով եվրոպական մայրցամաքային իրավական ընտանիքին պատկանող պետություն, իր պոզիտիվ իրավունքի աղբյուրների շարքում հիմնական դերակատարությունը վերապահում է նորմատիվ իրավական ակտերին՝ սահմանելով որոշակի աստիճանակարգություն՝ յուրաքանչյուր տեսակի նորմատիվ ակտի համար։ Միաժամանակ, ՀՀ Սահմանադրությունը իրավական նորմերի աստիճանակարգությունում առանձանահատուկ տեղ է հատկացնում Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված միջազգային իրավական ակտերին՝ դրանց և ազգային օրենքների նորմերի միջև հակասությունը լուծելով հօգուտ միջազգային իրավունքի նորմերի։

Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերի կնքման, վավերացման, հաստատման, ուժի մեջ մտնելու, կատարման, փոփոխման, չեղյալ հայտարարման, գործողության երկարաձգման և կասեցման և դրանց հետ կապված այլ հարաբերությունները կարգավորվում են «Միջազգային պայմանագրերի մասին» ՀՀ օրենքով։

Նշված օրենքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանվում է, որ միջազգային պայմանագիրը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն է։

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրերի և Հայաստանի Հանրապետության օրենքների միջև հակասության դեպքում կիրառվում են վավերացված միջազգային պայմանագրերի նորմերը:

«Միջազգային պայմանագրերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 10-րդ կետերի համաձայն՝ միջազգային պայմանագիրը Հայաստանի Հանրապետության և պայմանավորվող մյուս կողմի (կողմերի) միջև մեկ փաստաթղթի կամ փոխկապակցված և միմյանցից անբաժանելի մեկից ավելի փաստաթղթերի տեսքով գրավոր ձևակերպված և միջազգային հանրային իրավունքով կարգավորվող համաձայնություն է՝ անկախ դրա անվանումից, իսկ վավերացումը՝ Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի կողմից օրենք ընդունելու կամ հանրաքվեի միջոցով միջազգային պայմանագիրը Հայաստանի Հանրապետության համար պարտադիր ճանաչելուն ուղղված ներպետական ընթացակարգ։

Վերոգրյալից հետևում է, որ միջազգային պայմանագիրը Հայաստանի Հանրապետության և պայմանավորվող մյուս կողմի (կողմերի) միջև որոշակի ձևով կնքված համաձայնություն է, որը կարգավորվում է միջազգային հանրային իրավունքի նորմերով, իսկ դրա նորմերը ազգային իրավունքի նորմերի համեմատ առաջնային կիրառություն են ստանում Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի կողմից օրենք ընդունելու կամ հանրաքվեի միջոցով այն վավերացնելուց հետո։

Միավորված ազգերի կազմակերպության կողմից 23․05․1969 թվականին ընդունված, 16․06․2005 թվականին ուժի մեջ մտած «Միջազգային պայմանագրերի իրավունքի մասին» Վիեննայի կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Վիեննայի կոնվենցիա) (Հայաստանի Հանրապետությունը միացել է 23․10․1996 թվականին) 6-րդ հոդվածի համաձայն` «Յուրաքանչյուր պետություն օժտված է պայմանագրեր կնքելու իրավունակությամբ»:

Վիեննայի կոնվենցիայի 26-րդ հոդվածով ամրագրված «pacta sunt servanda» սկզբունքի համաձայն՝ յուրաքանչյուր գործող պայմանագիր պարտադիր է դրա մասնակիցների համար և պետք է նրանց կողմից բարեխղճորեն կատարվի:

Վիեննայի կոնվենցիայի 27-րդ հոդվածի համաձայն՝ մասնակիցը որպես պայմանագիրը չկատարելու արդարացման պատճառաբանություն չի կարող վկայակոչել իր ներքին իրավունքի դրույթները։

Վիեննայի կոնվենցիայի 53-րդ հոդվածը սահմանում է, որ պայմանագիրն առոչինչ է, եթե կնքման պահին հակասում է ընդհանուր միջազգային իրավունքի պարտադիր նորմին։ Նշված նորմն անվանվում է նաև jus cogens, որը պետությունների միջազգային հանրության կողմից ամբողջությամբ ընդունվում ու ճանաչվում է որպես նորմ, որից շեղումն անթույլատրելի է, և որը կարող է փոփոխվել միայն ընդհանուր միջազգային իրավունքի հաջորդ նորմով։

Եվրոպայի խորհրդի կանոնադրության (Հայաստանի Հանրապետությունը Եվրոպայի խորհրդի կանոնադրությունը վավերացրել է 20.12.2000 թվականին) 3-րդ հոդվածի համաձայն՝ Եվրոպայի խորհրդի յուրաքանչյուր անդամ պետք է ընդունի իրավունքի գերակայության սկզբունքը և այն սկզբունքը, որի համաձայն յուրաքանչյուր անձ, ով գտնվում է այդ անդամի իրավազորության ներքո, պետք է օգտվի մարդու իրավունքներից և հիմնարար ազատություններից: Նա պարտավորվում է անկեղծորեն և արդյունավետ կերպով համագործակցել առաջին գլխում սահմանված նպատակի իրականացման համար:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը 22․02․2002 թվականի թիվ ՍԴՈ-350 որոշմամբ, որոշելով 04․11․1950 թվականին Հռոմում ստորագրված` «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայում, նշված կոնվենցիայի` 20․03․1952 թվականին Փարիզում ստորագրված արձանագրությունում, 16․09․1963 թվականին Ստրասբուրգում ստորագրված թիվ 4 արձանագրությունում և 22․11․1984 թվականին Ստրասբուրգում ստորագրված թիվ 7 արձանագրությունում ամրագրված պարտավորությունների` ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը, արձանագրել է, որ ՀՀ Սահմանադրության 4-րդ հոդվածով Հայաստանի Հանրապետությունը պարտավոր է բարեխղճորեն կատարել միջազգային իրավունքի սկզբունքներից ու նորմերից բխող պարտավորությունները, այդ թվում միջազգային պայմանագրային պարտավորությունները (Pacta sunt servanda):

Այսպիսով, ՀՀ Սահմանադրության 4-րդ և 43-րդ հոդվածները, ըստ էության, նշված դաշնագրերի դրույթները ներառում են սահմանադրաիրավական հարաբերությունները կարգավորող նորմերի և սկզբունքների համակարգի մեջ:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը նաև գտել է, որ չնայած միջազգային հանրային իրավունքի նորմերով պետությունները կրում են միմյանց նկատմամբ պարտավորություններ, սակայն միջազգային հանրային իրավունքի համակարգում մարդու իրավունքների պաշտպանության այսօր ձևավորված մոտեցումը հիմք է տալիս եզրակացնել, որ բազմակողմ կոնվենցիաների համակարգի վրա հիմնված մարդու հիմնական իրավունքները և հիմնարար ազատություններն ավելի շատ հանդիսանում են պետությունների վարքագծի օբյեկտիվ չափորոշիչներ, քան թե նրանց փոխադարձ իրավունքներ և պարտականություններ: Այդ կոնվենցիաներով նախատեսված պետությունների պարտավորություններն ավելի շատ ուղղված են իրենց իրավազորության ներքո գտնվող անձանց, քան թե մյուս մասնակից պետություններին:

Կոնվենցիայի 15-րդ արձանագրությամբ Բարձր պայմանավորվող կողմերը, սուբսիդիարության սկզբունքին համապատասխան, կրում են Եվրոպական կոնվենցիայով և դրան կից արձանագրություններով սահմանված իրավունքները և ազատություններն ապահովելու առաջնային պատասխանատվությունը, և այդ անելիս նրանք օգտվում են հայեցողության իրավունքից, որը ենթակա է Եվրոպական դատարանի վերահսկողությանը: Սուբսիդիարության սկզբունքը պարտադրում է համատեղ պատասխանատվություն մասնակից պետությունների և Եվրոպական դատարանի միջև: Դատարանները պետք է մեկնաբանեն և կիրառեն ներպետական ​​օրենսդրությունն այնպես, որ լիարժեք ուժ տան Կոնվենցիայով և դրա կից արձանագրություններով սահմանված իրավունքներին և ազատություններին (տե՛ս Grzęda v. Poland գործով Եվրոպական դատարանի 15․03․2022 թվականի վճիռը, կետ 324):

Եվրոպական դատարանի իրավական դիրքորոշման համաձայն՝ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածը պահանջում է, որ այն դեպքում, երբ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայով պահպանվող մեկ կամ մի քանի իրավունքների ենթադրյալ խախտում, տուժողին հասու լինի պետական ծառայողներին կամ պետական մարմիններին այդ խախտման համար պատասխանատվության ենթարկելու մեխանիզմ։ Պայմանավորվող պետությունները որոշակիորեն ազատ են որոշելու այն եղանակը, որով նրանք կկատարեն այս դրույթի ներքո Կոնվենցիայով իրենց վրա դրված պարտականությունները։ Որպես ընդհանուր կանոն, եթե առանձին միջոցն ինքնին լիովին չի բավարարում 13-րդ հոդվածի պահանջները, ներպետական օրենսդրությամբ նախատեսված միջոցների ամբողջությունը կարող է այդպիսին լինել (տե՛ս, «Menesheva v. Russia» գործով Եվրոպայան դատարանի 09.03.2006 թվականի վճիռը, «Čonka v. Belgium» գործով Եվրոպական դատարանի 05.02.2002 թվականի վճիռը, «Kudla v. Poland» գործով Եվրոպական դատարանի 26.10.2000 թվականի Մեծ պալատի վճիռը):

Եվրոպական դատարանն արձանագրել է նաև, որ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածը երաշխավորում է ազգային մակարդակով այնպիսի իրավական պաշտպանության միջոցի գոյությունը, որով հնարավոր կլինի կենսագործել Կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքների և ազատությունների բուն էությունը՝ ներպետական իրավական համակարգում դրանց գոյության որևէ ձևով։ Այսպիսով՝ 13-րդ հոդվածի ազդեցությունն այն է, որ պարտադրի իրավական պաշտպանության այնպիսի ներպետական միջոցի ստեղծում, որը հնարավորություն կտա իրավասու ազգային մարմիններին թե՛ անդրադառնալու Կոնվենցիայով նախատեսված իրավունքի խախտման դեմ ներկայացված համապատասխան բողոքի էությանը, թե՛ ապահովելու իրավունքի համապատասխան վերականգնում, թեպետև մասնակից պետություններին տրվում են որոշակի լիազորություններ այն հարցում, թե ինչպես նրանք պետք է իրականացնեն սույն դրույթով իրենց ստանձնած պարտավորությունները (տե՛ս, «Baczkovski and others v. Poland» գործով Եվրոպական դատարանի 03.05.2007 թվականի վճիռը, «Chahal v. the United Kingdom» գործով Եվրոպական դատարանի 15.11.1996 թվականի վճիռը):

Վկայակոչված նորմերից և իրավական դիրքորոշումներից հետևում է, որ Եվրոպայի խորհրդի առջև ստանձնած պարտավորությամբ Հայաստանի Հանրապետությունն ընդունել է իրավունքի գերակայության սկզբունքը, ինչպես նաև այն սկզբունքը, որ յուրաքանչյուր անձ, ով գտնվում է իր իրավազորության ներքո, պետք է օգտվի մարդու իրավունքներից և հիմնարար ազատություններից: Ուստի, անկախ ներպետական օրենսդրությամբ ընձեռված հնարավորություններից, պետությունը պարտավորվում է ձեռնարկել անհատական և ընդհանուր միջոցներ՝ իր օրենսդրությունը կիրառելու այնպես, որպեսզի չխախտվեն Կոնվենցիայով և դրան կից արձանագրություններով սահմանված իրավունքները և ազատությունները՝ համատեղ պատասխանատվություն կրելով Կոնվենցիան վավերացրած պետությունների և Եվրոպական դատարանի առջև։

Կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքների և ազատությունների իրականացման արդյունավետությունը մեծապես պայմանավորված է Եվրոպական դատարանի վճիռների կատարման ապահովմամբ, ինչպես նաև պետությունների կողմից միջազգայնորեն ճանաչված jus cogens սկզբունքների պահպանմամբ, որը ենթադրում է ներպետական օրենսդրությունը և իրավակիրառ պրակտիկան միջազգային իրավունքի նորմերով սահմանված չափանիշներին համապատասխանեցնելուն ուղղված, մշտական բնույթ կրող գործընթաց:

Անդրադառնալով Կոնվենցիայի՝ նորմատիվ իրավական ակտ հանդիսանալու հարցին՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը․

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտը Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց ընդունած գրավոր իրավական ակտ է, որը պարունակում է վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար։

Մինչև 07.04.2018 թվականը գործող «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվող իրավական ակտերն են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը և օրենքին համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի վավերացրած կամ Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի հաստատած և ուժի մեջ մտած միջազգային պայմանագրերը (այսուհետ` Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրեր)։

Վերոգրյալից հետևում է, որ նախկինում գործող «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքը միջազգային պայմանագրերն ընդգրկում էր Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվող իրավական ակտերի շարքում, մինչդեռ ներկայումս գործող «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքում նման կարգավորում առկա չէ։ Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ միջազգային պայմանագրի վավերացման միջոցով այդ պայմանագիրը Հայաստանի Հանրապետության համար ճանաչվում է պարտադիր։ Այսինքն՝ վավերացման միջոցով միջազգային պայմանագիրն ընդգրկվում է ներպետական օրենսդրություն և դառնում դրա մի մասնիկը՝ օժտվելով պարտադիր կիրառելիության հատկանիշով։ Ընդ որում, միջազգային պայմանագիրն այդպիսով ոչ միայն դառնում է իրավական համակարգի մի մասը, այլև ընդգրկվում է ներպետական օրենսդրությունում և հավասարեցվում ազգային օրենքներին, ըստ այդմ՝ ներպետական օրենսդրության աստիճանակարգությունում, հաջորդելով ՀՀ Սահմանադրությանը, զբաղեցնում է իր ուրույն տեղը։ Ընդ որում՝ վերոգրյալը պայմանավորված է նաև այն հանգամանքով, որ նախքան միջազգային պայմանագրի վավերացումը դրանում ամրագրված պարտավորությունների՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշում է ՀՀ սահմանադրական դատարանը՝ Կառավարության դիմումի հիման վրա:

Վերոգրյալի համատեքստում՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Օրենսգրքի 191-րդ հոդվածը ՀՀ վարչական դատարանին ընդդատյա նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափության ստուգումը պայմանավորել է ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի ՀՀ Սահմանադրությունից) դրանց համապատասխանությունը որոշելով, ուստի հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Կոնվենցիան Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված միջազգային պայմանագիր է, որը վավերացման փաստով պայմանավորված ներմուծվել է ՀՀ իրավական համակարգ՝ դառնալով օրենսդրության մի մասը, ապա Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ ՀՀ վարչական դատարանը պարտավոր է inter alia ստուգել վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի (կամ դրա դրույթի)՝ Կոնվենցիային համապատասխանելու հանգամանքը նույնպես, որպիսի իրավազորությունը բխում է նաև միջազգային հանրության առջև Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած պարտավորություններից։

Դեռ ավելին, Օրենսգրքի 192-րդ հոդվածով սահմանված նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման նախադրյալներից մեկը դատարան դիմող սուբյեկտի՝ որևէ անհատական իրավական ակտով կամ որևէ ռեալ ակտով իր նկատմամբ կիրառված նորմատիվ իրավական ակտով (դրա որևէ դրույթով) մարդու և քաղաքացու իրավունքներին և ազատություններին վերաբերող միջազգային իրավունքի նորմերով ամրագրված իր իրավունքների խախտման փաստն է։

Հետևաբար, յուրաքանչյուր դեպքում, երբ անձը, դիմելով դատարան, վիճարկում է իր նկատմամբ կիրառված նորմատիվ իրավական ակտի կամ դրա դրույթի համապատասխանությունը Կոնվենցիային, ապա ՀՀ վարչական դատարանը պարտավոր է ըստ էության քննության առարկա դարձնել դիմողի ներկայացրած փաստարկները։

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ․

Սույն գործի փաստերի համաձայն` Գագիկ Մաթևոսյանը, դիմելով դատարան, պահանջել է անվավեր ճանաչել ՀՀ կառավարության 27.12.2018 թվականի «Երևան քաղաքի գլխավոր պողոտայի՝ Աբովյան, Փավստոս Բուզանդ, Եզնիկ Կողբացու և Արամի փողոցներով պարփակված տարածքների նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին» թիվ 1528-Ն որոշումը (գ.թ. 3-12)։

Դատարանի 20․11․2023 թվականի որոշմամբ Գագիկ Մաթևոսյանի ներկայացրած դիմումը վերադարձվել է հետևյալ պատճառաբանությամբ․ «(․․․) օրենսդիրը, ՀՀ վարչական դատարանին վերապահելով նորմատիվ իրավական ակտի՝ դրա համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտին համապատասխանությունը գնահատելու իրավասություն, բացառել է վարչադատավարական կարգով նորմատիվ իրավական ակտի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը գնահատելու հնարավորությունը։

(․․․) Միաժամանակ, դիմումատուն իր դիմումով մատնացույց չի արել որևէ այլ իրավական ակտ, որին, ըստ դիմումատուի, հակասում է իր կողմից վիճարկվող՝ ՀՀ կառավարության 27.12.2018 թվականի 1528-Ն որոշումը։

Փաստորեն, դիմումատուն վիճարկում է ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված նորմատիվ իրավական ակտ, նման վիճարկումը փաստարկելով ՀՀ Սահմանադրությանը և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիային անհամապատասխանությունով։

(․․․) Տվյալ պարագայում դիմումատուի կողմից ներկայացված փաստերը և պահանջը հիմնավորող փաստարկները բավարար չեն՝ ներկայացված դիմումը ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերի վարույթը» վերտառությամբ, գլխի շրջանակներում վարույթ ընդունելու համար»։

Վերաքննիչ դատարանը, 26․01․2024 թվականի որոշմամբ մերժելով Գագիկ Մաթևոսյանի վերաքննիչ բողոքը, արձանագրել է հետևյալը․ «(․․․) բոլոր այն դեպքերում, երբ վիճարկվում է համապատասխան նորմատիվ իրավական ակտի՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը, ապա այդ հարցի վերաբերյալ որոշման ընդունումը Սահմանադրական դատարանի լիազորությունների շրջանակում է, իսկ եթե վիճարկվում է համապատասխան նորմատիվ իրավական ակտի՝ դրա համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող այլ նորմատիվ իրավական ակտերին (ոչ` Սահմանադրությանը) համապատասխանությունը, ապա վեճը ենթակա է քննության վարչական դատարանում:

(…) սույն դեպքում բարձրացվում է ՀՀ կառավարության 27.12.2018 թվականի 1528-Ն որոշման՝ Սահմանադրությանը համապատասխանելու հարց, ինչը, վերը նշված պատճառաբանությամբ, դուրս է վարչական դատարանի լիազորությունների շրջանակից:

(…)

Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ միջազգային պայմանագիրը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն է, սակայն այն չի հանդիսանում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության բաղկացուցիչ մասը՝ այն հիմնավորմամբ, որ օրենսդրությունը օրենսդրական և ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի, այն է՝ Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի կամ Ազգային ժողովի ընդունած նորմատիվ իրավական ակտերի՝ Սահմանադրության, սահմանադրական օրենքների և օրենքների, ինչպես նաև Սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով օրենքով լիազորված լինելու դեպքում Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների ընդունած նորմատիվ իրավական ակտերի ամբողջությունն է, իսկ միջազգային պայմանագիրը Հայաստանի Հանրապետության և պայմանավորվող մյուս կողմի (կողմերի) միջև մեկ փաստաթղթի կամ փոխկապակցված և միմյանցից անբաժանելի մեկից ավելի փաստաթղթերի տեսքով գրավոր ձևակերպված և միջազգային հանրային իրավունքով կարգավորվող համաձայնություն է՝ անկախ դրա անվանումից: Այսինքն՝ միջազգային պայմանագիրը որևէ կերպ չի հանդիսանում օրենսդրական կամ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտ, ըստ այդմ՝ նաև չի հանդիսանում օրենսդրություն, դրա մաս»։

Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.

Գագիկ Մաթևոսյանը ՀՀ կառավարության 27.12.2018 թվականի «Երևան քաղաքի գլխավոր պողոտայի՝ Աբովյան, Փավստոս Բուզանդ, Եզնիկ Կողբացու և Արամի փողոցներով պարփակված տարածքների նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին» թիվ 1528-Ն որոշման վիճարկման հիմքում դրել է այդ ակտի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը և Կոնվենցիային հակասելու փաստարկները։

Դատարանը, ինչպես նաև Վերաքննիչ դատարանն իրավաչափորեն եզրահանգել են, որ վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանելու պահանջը դուրս է ՀՀ վարչական դատարանի ենթակայության շրջանակներից և քննության է ենթակա ՀՀ սահմանադրական դատարանի կողմից։

Ինչ վերաբերում է վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի՝ Կոնվենցիային հակասելու վերաբերյալ դիմողի փաստարկներին, ապա Դատարանը և Վերաքննիչ դատարանը, ըստ էության, փաստարկել են, որ Կոնվենցիան չի հանդիսանում նորմատիվ իրավական ակտ, այն ՀՀ օրենսդրության մաս համարվել չի կարող, ուստի դիմողը պետք է ներկայացներ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող ակտերին հակասելու այլ փաստարկներ։

Մինչդեռ, սույն որոշմամբ արտահայտված դիրքորոշումների լույսի ներքո՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ Կոնվենցիան վավերացնելու փաստի ուժով՝ այն ընդգրկվել է Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգ՝ կազմելով օրենսդրության մի մասը և օժտվել է կիրառելիության առաջնայնության և պարտադիրության ուժով։ Հետևաբար, դիմողի կողմից ներկայացված փաստարկները՝ վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտը Կոնվենցիային համապատասխանելու վերաբերյալ, ենթակա են ըստ էության քննության դատարանների կողմից, որպիսի փաստը Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել։

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նման պայմաններում Դատարանի 20․11․2023 թվականի «Դիմումը վերադարձնելու մասին» որոշման դեմ Գագիկ Մաթևոսյանի կողմից բերված վերաքննիչ բողոքը մերժելով՝ Վերաքննիչ դատարանը բողոք բերած անձին զրկել է ՀՀ կառավարության վիճարկվող որոշումը ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող ակտին՝ Կոնվենցիային, համապատասխանելու հիմքով վիճարկելու՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված հնարավորությունից, ինչի արդյունքում սահմանափակել է դիմողի` ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածով և Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով երաշխավորված՝ դատական պաշտպանության իրավունքը, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով վճռաբեկ բողոքը բավարարելու և Վերաքննիչ դատարանի 26.01.2024 թվականի «Վերաքննիչ բողոքը մերժելու մասին» որոշումը վերացնելու և նոր դատական ակտ կայացնելու համար:

Հաշվի առնելով վերը շարադրված հիմնավորումները և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 153-րդ, 169-171-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Վերացնել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 26․01․2024 թվականի «Վերաքննիչ բողոքը մերժելու մասին» որոշումը և կայացնել նոր դատական ակտ. վերացնել ՀՀ վարչական դատարանի 20․11․2023 թվականի «Դիմումը վերադարձնելու մասին» որոշումը։

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ: